DE ZWIJGER
4
vuurden de SSers en in de avond
brulden zoals gewoonlijk de nevel
werpers 1
Intussen had do radio roods enkele
malen gomcid dat Overloon gevallen
was on door Amerikaanse tankdivisies
bezet was Het interesseerde eigen-
Hik niemand meer, want waarom
kwamen zij dan niet door naar
Yöiiray
Drio wckon lagen ze nu al in een
wijden boog rond onze plaats, op een
afstand van slechts van zes a zeven
kilometer 1 En als zij dan toch niet
doorstieten, waarom dan die verrader
lijke salvo's granaten, midden in hot
dorp, waar bijna geen Mof te zien
was 1
Niemand begreep er Iets van, nooit
hadden wij 'n oorlog meegemaakt.
Wat wisten wij van do betokonis oen
bepaalde streek aolitor het front door
beschieting tot govaarzone voor de
vijand te maken? Ven ray met zijn
vele kloosters en gestichten, met zijn
ziekenhuis zon toch zeker wel ontzien
worden 2e konden er toch wel om
heen trekken en zo do Moffen de Maas
overdrijvenWat wieten wl,i van do
ijzeren ring rond Venray, die onze
bevrijdors op een of anuere zwakke
plek i.als deze er wasI)open moesten
breken met ontzettende verliezen?
Voorden burger hoeft de oorlogvoe
ring veel onbegrijpelijks, juist datgene
wat vanzelfsprekend lijkt, gebeurt
nooit. Kr schijnen zoveel factoren in
hot spel te zijn, die nooit openbaar
gomaalct, kunnen wordon, dat ook na
afloop van den strijd nog talrijke
vragen open liggen. Vooral hot. bom
bardement, de vernietiging der
etappeliniOB rond Venray, aldus de
BBC waarbij bet centrum lotaal
vorwoost werd, gaf aanleiding tot de
meest, bittere uitlatingenHet is zo
natuurlijk en wellicht waren de En
gelsen ook wel niet precies op de
hoogte der Juiste getal sterkten en
posities der Duitse troepen!
Ton slot to werd de bovrijding van
Overloon definitief door het ingrijpen
van de dorde Britse Infanterie-divisie
en zo was alles gereod voor dB grote
aanval, de laatste slag, de doorbraak
door de Duitse stellingen en mijnen
velden tussen Overloon en Venray I
Hat leven in deze laatste dagen
voor do grote strijd bestond voor
namelijk uit et.en, melk halen by de
boeren en het zorgen voor onze tal
rijke evacués! Per dag worden door
Tfctirmeisjes dufzends boterhammen
gesmeerd en verwerkte de Gaar
keuken talrijke ketels heerlijke enert!
Ken haastig uit do grond gestampt
evacuatiecomitê, zorgde voor kleron,
sokoeisol en definitief onderdak!
Klooster Jeruzalem, hoofdpost, van
de onvermoeid werkende Geneeskun
dige Dienst., nam 800 evacués opJa
die kloosters en gestichten, wat zijn
ze in deze tijd voor Venray niet ge
weest Onvergetelijk zijn" de pra.h-
tigo staaltjes van persoonlijke moed
van vele broeders en zusters geweest,
overal stonden ze klaar om de zwaar
getroffenen op te nemen
De gestichten en klooster, St Anna,
Somas, Jeruzalem, St, Jozef, Zieken
huis, Pal e.rsk looster even zovele
centra voor gewenden, ziekon, eva
cués! Venray kan hen niot genoog
dankbaar zijn vooi hun heroisch werk
in dc uren des gevaars! Ja het, ge
vaar, het maakt iemand ofwel tot
een lafaard, of tot een held. Angst
in deze tijd overviel iedereen, hot
was slechts de vraag of je meester
van je zelf kon blijven of niet. Maast
lonolon van ergerlijk egojsme er. angst
voor eigen lijfsbehoud zijn er veel
mannen en vrouwen, meisjes en jon
gens geweest, die enkel het wnord
plicht kenden Dikwijls waren het
juist de eenvoudigeti die mot ware
doodsverachting gewonden hiolpon
of doden wegbrachten. Boven alles
zie ik dc figuren van de leider der
Gonooskundige Dienst, de geestelijken,
de jongens en kerels van luchtbe
scherming en brand wool! Overal zijn
ze geweest, do helden, Iedere straat,
en iedere buurt, kende zo zyn eigen
loidors in die dagen, naamloos zijn
ze, zij zullen het wellicht blijven.
Iedere dag bracht nieuwe slacht
offers, men raakte eraan gewend,
Dinsdag 10 October negen doden in-
oens hij een onverhoedse granaat
beschieting, Woensdag 11 October
werd het aantal vermeerderd tot 15
en do volgende dag zou wel weer zjjn
slachtoffers elsan. Het was deze
verschrikkelijke onzekerheid, die zo
ondraaglijk 'vas, gobeurde er maar
oons iels dofinitiefs, Iets geweldigs,
dat aan alle spanning een eind
maakte. Als het, dan zo moeilijk ging
do Moffen eruit te krijgen, waarom
dan geen luchtvloot van duizend bom
menwerpers op do stollingen neer
gelaten Waarom geen zwaar trom
melvuur zoals bij Caen, waar het pleit
binnen enkele uren beslist was
De avond van de 11 October viol
in, met dezelfde nerveus©, dreigende
aleer van iodere weerkerende duis
ternis, ver weg brulde de nevelwer
per, ploften granaten mot oen matto
slag noor, kletterden de laaizen van
schreeuwende Moffen over do straat!
En in de kelders klonk dien avond
het gewone rozenkrans gebed, want
het was Mariamaand.
ITet was een avond vol heldere
sterren, met ongekende en toch ver
trouwde geluiden, met aan de kant
van Overloon het rode Hitsen dor
monotoon vurende kanonnen En aan
de einder ver weg scheen oen blauw
witte stroop, het kunstmatige maan
licht, dat boven het front hing. Het
was 'n avond als ieder ander der
laatste weken, het, leek of do strijd
stil was gaan staan. En weor werd
het dag12 October, hij staat in onze
harten geschrevon als Iers vreselijks
en iets verlossends, hji bracht een
einde aan de afmattende spanning,
want
Toen begon de eindstrijd
Helder scheen da zon dien morgen,
en de Spitfires met „liet vliegend oog
der artillerie", een langpotig lang
zaam vliegende tweedekker, deden
bun gewone ochtendpatrouiUes en
verkenningen. Dat was zo sedert
weken al het begin van de dagorde.
Om negen uur was de Parochie
kerk, ondanks hot gevaar voor gra
naatinslagen, vol met 'n biddende
menigte, want weer werden 9 slacht
offers ten grave gedragen ln de verte
vielen voortdurend granaten, mam ook
dat hoorde erbij. Nauwelijks was do
rouwdienst afgolopon of omstreeks
half elf begonnen de inslagen zich
aaneen te rijgen tot een donderende
orkaan en langzamerhand kwam het
gedonder naderbij, het onweer van
hullende granaten en ontploffingen
werd roet de minuut heviger; ied6r
vluehte, waar by kon, zo vlug moge
lijk de kelder in.
Dit uur werd het uur der ver
schrikking, overal donderslagon, boven
je, naast jo, akelig hullend gierden
ze over de 25ponders, de 18ponders!
Het leek alsof boven alle leven uit
geroeid moest worden en als het even
stil was klonk angstig hot locion van
het rondlopondo vee of het janken
van 'n hond. Ikbevondmij dJen mor
gen buiten het dorp achter Kervatius
en de enigste schuilplaats was een
gat in de grond. Mot iedere iodere
inslag trilde de bodem en met onfeil
bare systematiek kwamen de elagen
dichterbij, dit was het trommelvuur,
dit mooBt de aanval ziirt. Nu zouden
de mollen hot dan toch gaan begeven,
want zo'n hel Ie geen uren te harden t
Dit trommelvuur, deze plotseling
opgestoken orkaan van gegier en ge
donder, werd de redding voor Venray
en wel in dubbele zinKiel alleen
bevonden de inwoners zich allen in
de schuilkelders, toen even later het
bombardement volgde, neen 'n even
zo groot gevaar zo niet ernstiger
was duor de aanval voor Venray
afgewenteld.
Want de Moffen, voor wien geen
menselijkheid meer bestond, hadden
juist even voor half elf hun laatsto
'slag willen slaanalgehele deportatie
der Yeurayse mannen tussen 16 en
60 jaarZy kregen slechts gelegen
heid om hun plannen tot dit lugubere
drama op één plaats bekend te ma
ken en wel op de Stationsweg, in de
buurt van hot Sorvatiusgcsticht.
Vorder zijn de slavendrijvers niet
meer gekomen, het moordend Engelse
trommelvuur vanuit Overloon bracht
hen tot andere gedachten en de
Grüncn lieten zich daar, waar hot zo
warm toeging nooit meer zien.
Maar ondanks de afwenteling van
dit droigende deportatiegevaar bleef
do bloedige hand van Mars naar
Venray wjjzen. Dat moeBk zijn slacht
offer worden, totaal zonder mede
dogen. Nog achtte hij zyn krachten
niet genoeg aangewend on hy riep
zjjn doodzaaiondo. vogels te hulp, die
de laatste hand 'aan de vernietiging
zouden leggen. Dit was de totale
ondergang, dit was het einde, een
bombardement door zwai-e bommen-
worpers.
Opeens klonk in de verte tussen
het gedonder der uiteenspattende
granaten, vliegtuiggeronk, het mono
toon gebrom der motoren sloeg plots
ovor tot oen loeiend gehuil, steeds
nader kwam het, alsof het je wilde
doorboren, dan felle giertonen van
omlaagdenderende projectielen, even
later schokkende explosies; kelder
muien gingon op on neer, zwart
donker werd het van neervallend
puinstof, steeds maar weer dat aliea
doordringend gehuil gevolgd door
vreselijke slagen. Alles werd duister,
in doodsangst kropen de mensen in
do kolders togen olkaar, grepen iets
vast, 'n stoel, 'n fleach, 'n vat, als
het maar houvast gaf. De handen
stijf van angst voor het gelaat; 'n
moeder klemde haar kloine kind aan
de borst. Samen met haar kind zou
zij bedolven worden onder neerstor
tend puin, baar kind verdedigend
togen verpletterende stesnbrokken,
zo werd zy later paars-blauw verstikt
in het puin gevonden!
Alles scheen vernietigd te worden
in deze ogenblikken, machteloos
lagen wy mensen ineen, geen kolder,
geen beton was bestand tegen deze
vreselyke explosies
Tussen de slagen en het noordou
deren van puinbrokken klonken de
gebeden van den hulpelozen mens,
overgoloverd aan deze hel van vuur
en dood. In hun doodsangst baden
zij tot God. tot Maria, zagen zy in
een flits hun leven voor zich, alles
wilden ze beloven, „maar God laat
ons toch in leven". Voor velen werd
hot hun laatste gebed en met de
handen inoongewrougen van angsr
gingen zij over tot 'n ander leven.
Nog was deze hel niet ten einde,
een nieuwe aanval volgde, weer
doken loeiende machines neer op de
reeds donkere zwarte rookmassa, die
Venray moest zyn. Weer gierden zij
pijlsnel omlaag, de 500 kilo bommen,
die alles doorbraken, waartegen niota
bestand was. Een voltreffer betekende
onherroepelijk de dood. De dood aan
het begin der bevrijding, de dood die
nu voor iedereen komen kon, of je
jong was of oud, of jo geld had of
straatarm wasHet was eendox in
deze ogenblikken, alle &hjjn viel van
jo af, en in die ogenblikken bracht
de dreiging van de dood je tot zuivere
grootte of armzalige kleinheid terug.
Je voelde je niet moer hoger dan da
ander, die nu daar in doodsangst,
naast je lag, hy was een mens, dat-
was alles! Die ogenblikken van on
middellijk doodsgevaar, ze zyn zo
helder, zo heel eclierp staat het hela
leven voor je, je ziet je eigen fouten
zo goed in, belooft God in vurig ge
bed dat het zo heel anders zal wor
den, als Hy maar het leven be
schermt
Deze ogenblikken, momenten van
vreselijke angst, soms ook van diepe
genade. Het ie zoals later eens een
Engels soldaat my vertelde hij
studeerde voor Angllkaans priester
in hot hevigste granaatvuur, wanneer
je buiten in 'n gat of in 'n greppel
op je dood ligt te wachten, bid ik
zo veel, je voelt je zo hooi dicht by
God, je staat op het punt naar Hem
te gaan on dat schenkt het vredige
gevoel van rust en veiligheid, mid
den in de dodelijkste gevaren. Ogen
blikken van diepe genade, als je
katholiek bent, en woct dat Jezus
Christus bjj is, dat Hij 7.0 heel
dicht, bij je is, wat kan deze ge
dachte niet 'n kracht en sterkte
geven, om Ja over de zo natuurlijk
eerste angsten heen te brengen,
Venray werd vernietigd
Dit vreselyke bombardement werd
ntrgevoerd om Venray als spil van
het gehele front te vemietigon. De
opzet slaagde volkomen, Venray was
vernietigd, evenwei de Duitser niet,
want. hij was niet in Venray, hy
waR roeds lang vertrokken. Het
Duitse Hoofdkwartier was enkele
dagen tevoren naar Horst overge
plaatst
In het centrum van het dorp bleek
niets gespaard! De eersto bomaanval
begon op Servatius, waar in syste
matische volgorde do wasserij, daarna
enkoio paviljoenen, geraakt werden,
zo in de richting van het dorp. Her,
land tussen Servatius en het dorp,
werd herschapen in een ware zand
woestijn, met 'n keten van dicpo
kuilon dwars er doorheen Nooit zat
ik do eerste aanblik vergeten van de
verwoeste Grote straat 1
Het is zo heel vreemd, wanneer je,
waar voor 'n uur terug nog do
mensen liepen, nu hopen pu n liggen;
het is 'n eigenaardige gewaarwording
als je denkt dat op de plaats waar
nu die stenen en brokken puin bran
den, je voor een uur terug nog rustig
stond to praten. Het treft je diep als
je bij een huis komt, met de grond
gelijk gemaakt, terwijl jo weet dat
de mensen in de kelder waren.
Wie voelt niet de radeloze angst
van den jongen, die zijn plicht als
helper bij do Geneeskundige Dienst
deed en „thuis" gekomen blijft staan
voor verwrongen balken en muur-
resten, terwijl moeder en zusjes
orgers daar onder moeten zijn. Waar
moet de hulp vandaan komen by de
uitgebroken branden, wanneer de
straten verdwenen zyn onder hot
puin en geen brandweerwagen er
moor door kan. Wie zal met de wils
kracht van '11 razende gaan graven,
houwen, brokken painen wegtorsen,
als rondom je 'n regen van granaten
neerkomt? Dan dat vreselyke vor-
haal in die eerste ogenblikken na
die verschrikking, daar ginds in de
Draaletraat moet iemand verbrand
zy'n, maar mon weet niet wie het
slachtoffer is.
Het vroegere beeld wat Venray
bood voor altijd verdwenen, de brede
open Patersstraatde gezellige win
kelstraat, de Grote straat voor de
helft met do grond golyk gemaakt!
Her Parerskleoster, waar het Duitse
zendstation stond opgesteld, aan do
achterzijde 'n troosteloze ruine; do
Draalstraat voorgoed verdwenen de
ene zydo van het Henseninspleln,
bestond slechts uit rosten verwrongen
ijzer en massa's puin.
De lyn der verwoestingen liep van
Oost naar IVest, van Servatius lood
recht op hot dorp tot bij de bioscoop
Luxor. De etappelinies, die de Engel
sen volgens de BBC hadden gebom
bardeerd. bleken dus to liggen ten
Z van deze lyn tot de lijn Paterskerk
Langstraat.
Het is begrijpelijk dat menige
bittere verzuchtingen geslaakt wer
den, want men had ons altijdgeieerd
dat de RAP de burgerbevolking zou
sparen Deze laid schijnt wol een
van die factoren in den strijd ta zijn
geweest, waarvan wil, dienn eenmaal
deze stryd lijdelijk moesten onder
gaan, de draagwijdte niot kunnen
zien. Voor ons onbegrypeiyk, voor
onze bevrijders, bij het opzetten van
hun doorbraakplannen, een voor do
hand liggende noodzakelijkheid.
Naderhand zal de generaa', die het
oporaüeplan opzette, wellicht tot
andore conclusies gekomen zyn, want
ook hij kendo niet alle omstandig
heden. Zeker is, dat onzo bevrijders
voor een ontzaglijke taak stonden
om een vijand die letterlijk achter
iedoro lieg en in ieder huis zich ver
zette, van ieder bos 'n vesting had
gemaakt, verniotigond te verslaan.
En eigenlijk gezien do verwoestingen
was het doorienaantal by het bom
bardement aan de lage kant-; helaas
kostte deze aanval aan 35 burgers
het leven.
Het leven in verwoesting
en vernieling
Venray was kapot gemokerd, het
centrum van onze plaats verbrijzeld,
maar boven de puinhopen stond nog
zij het gehavend do eeuwenoude
Petrus Banden, als een trouwe waker,
die met ons do hitte van het vuur
zou doorstaan. Onder hem puinhopen,
brokstukken, brandende ruines. Mon-
sen lagen bedolven, doden en ge
wonden lagen tussen steenbrokken
op straat. Hulp moest or komen,
maar was dit nog mogoljjk ouder
her aanhoudend granaatvuur?
Mogelyk was het menselijkerwijze
niet, maar daar vroegen de mannen
ou vrouwen, die hun plicht kenden,
niet naar. Het leven van een ander
Btond op het spel, daar lag 'n ge
wonde, die naar het ziekenhuis
moo6t, zo If was je gelukkig niet ge
troffen, dus helrenl Ja, de gocst was
niet gebroken, de geest van hen, dio
hun angst overwonnen. Het was de
priester, die de stervende bijstond
hot was de dokter, die, al was hij
alles verloren, de leiding nam bij de
hulp aangewonden, hot was do kerel,
die 'n schop In zijn handen greep en
begon te graven tot hij niet meer
kon, het was de bakker, die zorgde
dat 01' toch ondanks de granaten,
brood was, her was hot moisje, dat
zojuist nog door de linies gekomen,
zlc-h aanstonds beschikbaar stelde als
verpleegster, het was de kleine ge
krulde broeder van Servaas, die alles
durfdo, hot waren zij' dio zorgden
voor de Gaarkeuken, do mannen dor
brandweer, het waren de talryko
vrijwilligers, die mee aanpakten, die
niet in de kelders uit angst tot zelf
behoud wegdoken, maar die allen
heldhaftig de consequenties van deze
ogenblikken aanvaardden. De even
mens was in gevaar, ieder moment
langer wachten kon voor hem de
dood botokonon, dus jo ging zonder
meer, je groef, j'e droeg brancards, jo
hielp gewonden!
Toen de avond viel waren reeds
velen uit de puinhopen bevryd en
helaas talrijke slachtoffers geborgen,
maar onder de ontzaggelijke sleeri-
massns moesten nog vole doden
liggen. ITet was echter 'n hopeloos
werk, onder het, voortdurende gra
naatvuur. Met het invallen der duister
nis moest het opgraving3werk ge
staakt worden, gebruik van licht
hier en daar was nog 'n petroleum
lamp werd noch door de Moffen
noch door de Tommys getolereerd,
want, aanstonds regenden granaten
neer op de bewurto plaats. Het was
'n angstige avond, rood smeulendo
puinhopen, de straten bezaaid met
stenen, balken, omwoeld van bom en
granantlroelitere, terwijl patrouil
lerende Moffon een voortdurend ge
vaar beteekenden. Het kanonvuur
dat de gebele dag aanhoudend sterk
was geweest hield met de duisternis
plotsoling op, en het werd akelig
stil.
Af on toe werd in de verte tussen
Venray en Overloon het ratelen van
'n mitrailleur gehoord, uit de kelders
klonken gedempte stemmen van
mensen, die in het donker op elkaar
gepakt zich 'n slaapplaats trachtten
in te richten, overigen» heerste 'n
benauwende stilte.
Met regelmatige tussenpozen ver
brak hot brullend geloei van de
nevelwerper, hel rood vurend, deze
rust, maar ook dat hield op. Alleen
de brandende beelden der herinnering
aan de verschrikkingen van den
afgelopen dag deden je nog denken
dat je in do vuurlinie lag.
Waarom ben ik gespaard gebleven,
waarom viel die bom juist naast
ons huis, waarom werden dio ovacuéa
uit Overloon, die al zoveel geleden
hadden, verbrijzeld en bedolven in
die kelder? Waarom vonden zy juist
daar hun dood?
Eu wie was morgen aan de beurt,
was het niet dat wjj allen de dood
reeds bjj ons droagen. want. één
bom, 'n granaatscherf of -n kogel,
het was gebeurd! Was het dan maar
een legende, dat Sr,. Oda Venray zou
behoeden voor pest, hongersnood en
oorlog? Had God ons dan verlaten,
liet Onze Lieve Vrouwke van Oostrum,
naar wien Venray al in vrijheid had
willen gaan, ons dan in de steek?
Wat is eigenlijk het leven en wat
is de dood? Welk 'n geluk, ons ge
loof, nu je weet dat al word je
morgen geroepen, je leven overgaat
ui obii ander heilzamer leven Waar
om kunnen de mensen nn zo goed
bidden, hoor eens hoe dat rozenhoedje
met. aandacht en innigheid wordt
gebeden Waarom geelt het al die
mensen zulke gerustheid on meed?
God heeft hen niet verlaten, O.L.
Vrouwke is heel dicht bij hen I De
dood is niet hot einde, maar slechts
het begin van een nieuw leven.
Deze overdenkingen 11a de ver
schrikkingen van die vuurhel, maken
iemand wonderlijk rustig. En als hot
morgen jouw beurt is, zou je dan
durven gaan, zoals je bent, zuals Je
altijd bent geweest. Een gevoel van
angst, van schuldbewustzijn komt in
je op, wat was je altijd afgunstig op
het geluk van "n ander, wat was je
trots ep je zelf om je vermeende
prestaties, wat was ja lier, wat was
je egoist en blind voor de nood van
'n ander. Wat voelde je je voortref
felijk en eigenlijk waarom Zijn wy
niet allen gelijk, wjj mensen als we
voor don dood staan, vraagt hy nog
naar je grote bok waamheden, vraagt
hij of jo arm of ryk bent Jo voelt
je zo machteloos klein geworden, zo
heel nietig bjj dat verschrikkelijk
gebeuren van deze frontdag. En zijn
er zo niet milliocnon geweest aan al
die fronten, in de witte stoppen van
hot Rnsaische winterland,- In éf TCf us
schroeiende zandwoestijnen rond El
Alemein
Waarom voeren wy mensen eigen-
luk deze medogsnloze strijd tegen
elkander, waarom vernietigen wij
elkaar, terwijl wjj mensen zo be
schaafd hoten
Zyn wy bot or dan die wilden uit
hit oeiw.md, dio nooit hoorden van
een bom, die nooit een Typhoon za
gen duiken, die nooit 'n shrapneli
zageu uiteenspatten
Hoe iueoi kon de wereld nletziin,
als allo waren zoals die helden van
vandaag, die zich zelf uitschakelen
en alleen hun evenmens wilden hel
pen I
Ja, die nood bracht velen, die vroe
ger elkaar belasterden, het licht in
de oogon niot gunden, bij elkaar.;
Zij hebben leren beseffen, dat wil
mensen olkandor zo nodig hebben,
wat voelde ik my niet van allen
veriaten in de bomtrechter tijdons
dit trommelvuur en hoe blij was ik
niet, toon ik in de verte iemand
haastig zag aan komon ronnen
Zou dat. geval van saamhorigheid,
die bereidheid om alles met- elkaar
te delen, om over alle kleinigheden
heen te stappen, zou dat, als eenmaal
dit lijden voorbijgegaan was, blijven?
Zouden wjj allen dan betere men
sen worden, zouden wij ons dan
houden aan die woorden van berouw,
aan die goede voornemens, die wy
vandaag in hel gezicht van den dood
gemaakt hadden
Zon Vonray ondanks al deze ver
woestingen, ondanks do smartelijke
verliezen van zovele dierbaren, uit
eindelijk niet veel kunnen winnen,
zou hot loven, wanneer dit Benmaai
voorbij was, niet mooier kunnen zijn.
Wij hadden nu toch leren beseffen
wat 'n rijkdom het is, t.e mogen
loven Ja het leven, God geef toch
dat, wat. or ook moge komen, wy
mogen blijven leven; wü zullen alles
doorstaan, maar laat ons, laat ons
toch in leven!....
Do volgen do dag werd ingezet door
de Engelsen met 'n moordend artil
lerievuur urenlang donderden gra
naten neer op het centrum, hot
zwaartepunt scheen echter vooral to
liggen op liet uoyrdelijk gedeelte
De Engolso Infanterie, ondersteund
door tanks, was dc dag tevoren na
het trommelvuur, de Duitse stolling
in de bossen binnen gedrongen en
was er in geslaagd de Duitsers oon
kilometer terug te drijven. Het