hC\ Stichting Heemkundig Genootschap
Onderwijsperikelen in Castenray - deel 2
Maandag 29 augustus: Vergadering Lokaal Historisch Platform in De Kemphaan te Venray met
onder meer presentatie van het boek 'Schatten van de Grote Kerk'.
Verder ook foto-expositie van de gerestaureerde Castenrayse kerkramen.
Aanvang 20.00 uur.
Woensdag 7 september: Vergadering bij Jan Strijbos. Aanvang 19.30 uur. (Dus niet 14 sept. zoals
vorige week abusievelijk gemeld is.)
Woensdag 5 oktober: Lezing in De Wis door Gérard Lucassen uit Geijsteren. Thema: Oude veld- en
boerderijnamen in Castenray. Aanvang 20.30 uur.
Zaterdag 8 oktober: Lotgenotencontactdag Stg. Deportatie Noord- en Midden-Limburg in De Wis
van 14.00-17.00 uur.
Boerengezegden
As schaöp vur eur aege 'n kledje gón breje, göt 't kald werre!
De vuul wes motte binneshuus afdoen! (Onenigheid moetje binnenskamers regelen.)
D'n heilegendag mot van wérskante kómme! (Beide partijen moeten meewerken!)
Bidde vur enne zalege staot en enne goeje slaopkammeraod. (Bidden in de Smakt.)
Urst kusse en lekke, dan vechte mit knuppels en stekke. (Voor het oog lief zijn voor elkaar, maar
ruzie maken wanneer er niemand bij is.)
Het onderwijs in Castenray
Zoals het ging met de rechten van kerkelijke aangelegenheden, zo zal het waarschijnlijk ook gegaan
zijn met het recht van onderwijs in een eigen Castenrayse school. Zolang Castenray geen eigen
rectoraat was, diende het dorp gebruik te maken van de onderwijsmogelijkheden die Oirlo te bieden
had. Ook op dat vlak stond de Oirlose pastoor op zijn strepen en zijn invloed in die tijd moet zeker
niet onderschat worden. Het 'verdeel en heers' vierde hoogtij en de mensen keken tegen een pastoor
op. Die had, in tegenstelling tot vrijwel alle andere dorpelingen, gestudeerd en hij 'had de kraag om'.
Vaak een terechte status, indien betrokkenen er goed mee om wisten te gaan, maar meer dan eens
werd het aanzien ook misbruikt.
Voordat op 7 juli 1900 de Leerplichtwet werd aanvaard, genoten slechts enkele kinderen onderwijs.
De meeste kinderen droegen hun steentje bij aan de karige kostwinning waarvoor hun ouders zorgden
op de boerderij in de overwegend agrarische gemeenschap. In veel gezinnen, die vroeger heel wat
kinderrijker waren dan tegenwoordig, was schraalhans keukenmeester en kon men elk dubbeltje extra
inkomsten goed gebruiken. Slechts de kinderen van de meer welgestelden genoten een vorm van
privé-onderwijs. Zo blijkt uit oude archiefstukken dat in 1808 een zekere meester Peter de Ponti in de
kosterswoning te Castenray les gaf aan een groepje kinderen.Van een school was toen nog geen
enkele sprake. In 1831 is zijn zoon Bernard de Ponti hem opgevolgd als koster en schoolmeester.
De leerplicht vloeide voort uit het verbod op kinderarbeid, al waren er in de wet nog enkele
bepalingen opgenomen, waarin stond dat kinderarbeid onder bepaalde omstandigheden, zoals het
binnenhalen van de oogst, was toegestaan.
Toen de Leerplichtwet op 1 januari 1901 werd ingevoerd, ging in Nederland slechts zo n 9% van de
leerlingen daadwerkelijk naar school. In het begin werd huisonderwijs nog toegestaan, maar al gauw
moest de schoolopziener er op toezien, dat de kinderen in zijn arrondissement op school werden
ingeschreven en daadwerkelijk naar school gingen. Gebeurde dat niet, dan kregen de ouders een
waarschuwing.
§ticf)tmg fjeem&unöig 6enootscfjad tCH T3y
Castenray
