Toen de pest in Venray heerste (1635-1636)
een documentaire
F
PEEL EN MAAS
Donderdag 2002 - PaginJSL l
Pagina II
DE PEST IN ONZE CONTREIEN
In ,1635 woedde volgens
Stiffens de pest op verscheidene
plaatsen, onder andere te Swol-
gen. een dorp op anderhalf uur
afstand van Ter Horst gelegen,
zodanig dat de ene mensch de
andere kwalijk (kwellik) ter aarde
kon bestellen.
In het Armengildcarchief van
Wanssum begint de nieuwe opzet
van t armenboek in 1650 met de
woorden: Also in de jaeren 1635
en 1636 bij de grote sterfte doen
tertyt hier allomme inde landen
gecóntinueert (geduurd) heeft
etc.
- Van Arcen wordt gemeld, dat
daar de zomer van 1635 buitenge
woon heet was en het trekken
van grote aantallen soldaten met
slechte hygiënische voorzienin
gen van die tijd. er mede-de oor
zaak van waren, dat er een ver
schrikkelijke pestepidemie
uitbrak.
Veel Franse soldaten werden
door Arcenaren begraven en zo
kon het niet uitblijven dat in
augustus 1635 de eerste slacht
offers vielen. Die doeden. die
hier gestorven syn int lest van den
somer. herbst ende winter 1635'.
staat boven een lijst van 182
dóden, waar er in 1636 nog der
tien bijkomen.
Zeker 1/4 deel (25%) Nan de
bevolking was aan de ziekte ten
offer gevallen. Het is in onze ogen
een redelijk percentage met al die
soldaten over de vloer!
De meest voorkomende ziektes
waren toen de pest en de rode
loop (malesoen). In 1635 brak in
de Peelstreek en de Meijerij de
pest uit. Met ongekende snelheid
en woede verspreidde zij zich.
In Helmond stierven volgens
Ouwerling 3000 mensen.
Helden werd in 1636 door de
pest geteisterd. Heelmeester
Derick van Oeycn werd het
slachtoffer. Hij schonk toen een
bedrag van vijftig gld voor de
bóuw van een Hevligh Huysken.
In Venlo is het pastoor Goswi-
nus Deckers van de St. Martinus-
kerk die aan de pest sterft.
In Blitterswijck woedde de pest
in de jaren 1635 en 1636 zo zeer,
dat er gebrek was aan arbeids
krachten omdat het volck soe
seer verstorv en weer'
In Oirlo brak in november 1635
een besmettelijke ziekte uit. die
wordt aangeduid door de pastoor
als het 'roet malesoen', brantsiec-
ke ende peste. Normaal is het
róód malesoen de rode loop. In
drie maanden tijds, van november
tót januari van het volgend jaar
stierven er volgens de pastoor
205 mensen, die hij met naam en
toenaam noemt en dan moet de
tweede pestgolf nog komen.
Hoeveel mensen zouden er toen
in Oirlo gewoond hebben? 300?
Meer beslist niet. En dan te verne
men dat er ongeveer driemaal zo
veel huwelijken in het jaar erna
gesloten worden. Ook dit vinden
wij onverklaarbaar.
Omdat het weer interessant is,
laten wij de lijst van doden, opge
tekend door de pastoor, Joannes
Molitoris (Mulders) hieronder vol
gen en door de schrijver van com
mentaar voorzien: (M betekent,
dat de naam voorkomt in het
Meetboek van 1628; 1630 bete-
ketn, dat de naam voorkomt in de
bélastinglijst van 1630). Enneken,
de vrouw van Thies van Issum,
Gerit de zoon (Thijs van Issum
wordt ook wel Thijs Verrijckt
genoemd M); Bely Peitsen, Jan
haer soen, Tuenisken. die dochter
met een kint (1630). (Bely is waar
schijnlijk de vrouw- van Gyskcn
PCvtsen (M en 1630); Henrich die
Graeff, Henrich sein soen mit een
kint. Thies op den Hennicken.
Mtric, sein frouw mit en kint; Wil-
bert-Jennicken die kinderen mit 4
kinderen; M Mcickens. Grietgen
de dochter, Henrisken, Hilden de
dochters, Floris de soen. Giskcn
Sjjmons - Japken sein dochter mit
2 kinder, noch een knecht (ver
moedelijk is Gisken de zoon van
Symon Rutgns) (M): Peter Gerits
soen en dochter; Jan Teuckcns
meth sein huisfrouw, Gertgen
ende Ann sein dochteren (M)
(1630); Derick Teukens frouw.
genaemt Stien mit twee kinderen
(zoon van Jan Teucken?); Gossen
Lamberts, Jennickien sein huysf
rouw, Lambert sein soen met
noch een communicant mit noch
4 kinderen; Dries den soen; Coen
Driessen (M) 1630), Hilken sein
huisfrouw; Frens Coenen meth
seinn huysfrouw mit 2 kinderen.
Segerkcn Coenen, dochter Jen-
necken Theus. noch 2 kinderen,
ein knechken ende maaght
Peerken. Beelken en Jan, kinde
ren van Wilhelmken op Rie-
broeck (vermoedelijk relatie met
Drys op Riebroeck) (M): Peerken,
Jan Wilhelms frouw- mit 2 kinde
ren; Gacrdt Wilhelms; Jan Wil-
hems' vader Jacop ende de
dochter mit 3 kinderen; Jacop Jap-
kens. Meri seinn huysfrouw. Jacp-
ken de soen, Heelken, de dochter
mit een knecht, Seger de zoon
(1630); (Jacob Jacops wordt ook
wel Koenen, genoem'd). Henrich
Jans. genaempt de Prins en Jan de
soen (M) (1630) (eerst Trijn Tho
massen nu Hanrick de Prince);
Jan. Kerstgen Simons soen (M);
Peter. Hermckcn Angesants soen
ende dochter Gertgen en Trin de
dochter (M); Ardt angen Zandt.
Lisbeth sein huysfrouw, 4 kinde
ren (M); Derisken aengen Holt mit
2 van Hermscn aengen Holt kin
deren (zie Pestkruis op kerkhof
Oirlo); Wilhelmken op den
Thiendhof (1630) (M); Barbara
Derick Pastoors frou met een kint
(1630) (M); (zie verderop in dit
artikel); Wilbert Wilhelms; Jen-
nken. Peter Wilberts huisfrou mit
3 kinderen (M); Wilhelmken, Rei
ner Cocsters frou mit 3 kinderen
(M?); Henrich Jans. genaempt
Cout. Lisbeth syn frouw, Geert-
gen de dochter (1630): Jennic-
ken. Reiner Schoots frouw. Ann
de dochter (kleinzoon van Reiner,
wordt later onderwijzer in Ven
ray); Wilhelm Mennens, Mericken
sein frouw (M) (1630) met 2 kin
deren: Met, Derick op den Wiens
huysfrouw-: Jan van de Kerckhof
Deriske sein huysfrouw. Jan. Trin
sein dochter soen: An Hebben's
dochter, genaempt Grietgen. 3
Brabanders van Dornen im mein
huys. Jan. Ardt, Thomas; Nclis
Theus, Henrisken sein frouw;
Mericken. Dries Theus' huysf
rouw; Mericken Theus; Seger
lngenbruyck. Aligen sein huysf
rouw; Trin Nolen met 2 commu
nicanten: Teunisken op gen
mit 2 kinderen Floris. Meri
Meikes soen (1630): Seger Minten
Summa Summarum, soe binnen
groot en kleyn Oerle syn gestor
ven aen t'root malesoen. brant-
sieckte ende Peste in anno 1635
ad 205. Uyt het relaes van de
Eerw H. Joannes Molitoris. Pastor
alsdoen getrocken door Joes
Revckern in Oerlo 1717.
daten alhier gestorven also (toen)
het Franse leger met de Staten van
Holland nederwaerts affkw amen
van Loven (Leuven)". 1635: in
October syn diverse gevluchte
personen hier gestorven. 1635:
"op 6 novembris is gestorven
Peter den Kollener; hellebardier
1636: op 6 juni is hier gestorven
Simon Janssen van Ours en zijn
metgesel Bastiaen van den Bosch,
soldaten van de Compagnie van
Capitein Pol, liggende in het gar-
nisoen tot Gennep, bevde gescho
ten svnde omtrent den kerkhoff'.
De overlijdens te Boxmeer: op
jaarbasis 1631-1638)
Wij hebben deze uit het
parochieel dodenregister verza
meld van 1631 t/m 1638, zodat u
zelf de jaarlijkse toe- en afname
van het aantal overledenen kunt"
beoordelen:
1631: 9 overlijdens; 1632: 10
overlijdens; 1633: 10 overlijdens;
1634: 12 overlijdens; 1635: 93
overlijdens; 1636: 79 overlijdens;
1637: 12 overlijdens; 1638: 12
overlijdens.
Ook hier blijken de feitelijke
getallen niet te kloppen met de
opmerking van 330 overledenen
in de marge, 'n Verschrijving? 'n
Optelfout? Wij weten het niet.
Niettemin blijven de jaren 1635
en 1636 toppers, die schril afste
ken tegen het normale jaargemid
delde van ongeveer tien overlij
dens.
- De overlijdens te Boxmeer op
de titel: 'Deze naevolgende perso
nen, slaepende in den Heeren.
proptedeum (gratis) pro memory
dootkisten'.
Het armengilde heeft toen
betaald aan:
Peter Mertens (timmerman tot
Merselo) voor Willem Loders een
kist: voor Peter Schule drie kisten;
Aen Jan l'elent voor Gerit de
Wever 1 dootkist: voor arme luy-
den int gasthuys gestorven 2 kis
ten. voor de schemele maet tot
Peter Bistervelts gestorven; voor
een schemel man van Straelen in
de schu) r van de pastoor gestor
ven. voor het kint van Gerit Mais.
Aan Gerrit Verblact; voor de frow
van Jacob Metten; voor Schulle
kint: voor een armen knecht in
Peter Scherders schuir gestorven;
voor Berber Jacobs en zijn zoon:
twee dootkisten; voor drie kinde
ren van Peter Schul; voor Willem
Loders (zie hiervoor); voor een
kint van Jenniken de Haen; voor
Lysbet Heicken; voor de vrouw
van Peter Schul (zie hiervoor);
voor de dochter van Jacop Metten
(zie hiervoor); voor Gerit Wei
vers' vrouw (zie hiervoor); voor
Jcniken Lawers; dese kisten syn
van de gildeplancke gemaect;
voor twee kinderen van Jan
Osten; voor het kint van Jinken de
Hardt; voor Dirisken Vossen.
Aen Arnt Meusen (timmerman):
Jacob Metten een kist. (zie hier
voor); voor een schemel frow van
over de Mais tot Ostrum gestor-
het dorp boxmeer
Wij hebben al eerder laten blij
ken. dat wij het aantal Venrayse
pestdoden overdreven hoog vin
den. Wij willen van onze kant pro
beren dit recht te zetten aan de
hand van een vergelijkbaar dorp,
waar wel, in tegenstelling tot Ven-
rav, de pestdoden per dag zijn bij
gehouden. Wellicht kunnen wij
zo bij benadering het aantal pest
doden in Venray berekenen
Overigens hebben wij onder
hand wel begrip gekregen voor
'het opkrikken'van het aantal
pestdoden, omdat zo n groot aan
tal beslist meer indruk maakte bij
bijvoorbeeld een donderpreek of
verzoekschrift om gemeentelijke
belastingverlaging.
Een mooi voorbeeld van over
drijving deed zich in Maastricht
voor. waar de gereformeerde pre
dikant Ludovicus op 10 augustus
van het pestjaar noteerde, dat er
reeds 14.000 pestlijders overle
den waren, terwijl hij twee
weken later naar Den Haag
schreef, dat het aantal slachtoffers
tussen de vier- en vijfduizend lag.
Toch werd dit ongecorrigeerde
aantal later weer klakkeloos over
genomen door Daris in zijn 'His-
toire' en door Dyserinck in zijn
'De militaire gouverneurs'. En dan
verbaast het ons geenszins, dat
wij op dit gebied in Venray al een
traditie hebben opgebouwd, die
men rustig met de naam 'pape-
gaaienziekte'kan bestempelen.
Onze keuze bij dit onderzoek is
daarbij gevallen op Boxmeer,
omdat het qua grootte enigszins
te vergelijken is met Venray en
omdat men daar wel alle pestdo
den toen heeft bijgehouden.
DE PEST IN BOXMEER
Behalve het goed bijgehouden
dodenregister beschikken wij ook
nog over een in het Latijn
geschreven opmerking over deze
pestperiode:
'Pestis anno 1635 in octobri
parochianm de Boxmeer invasit
neque earn deriliquil ante 7 juni-
um anni 1637'. Wij zullen u de
rest van de Latijnse tekst maar
besparen en beperken ons maar
tot de vertaling:
"De pest deed in October van
anno 1635 haar intrede in de
parochie van Boxmeer en verliet
haar niet voor 7 juni 1637. En wat
opmerkelijk is: zij begon met de
besmetting van de koster-meester
Anselmus en eindigde met de
besmetting van koster-meester
Winand (ingekort). God geve dat
de parochie Boxmeer in het ver
volg van een dergelijke verschrik
kelijke ramp gevrijwaard blijve".
In de marge staat ook nog.
"nota: Intra illud tempus ultra
330, praeter extraneos, in dicta
parochia extincti sunt"". Vert
aling: binnen deze tijd zijn meer
dan 330 mensen (behalve de
vreemden) in de genoemde
parochie overleden. Dit aantal
van ongeveer 330 lijkt ons heel
redelijk en ongeveer in de buurt
te komen van dat van Venray. Van
de extraneos weten wij iets
meer omdat af en toe tussen de
geregistreerde doden daarover
een opmerking staat. 1635: 'In
september zijn 9 of 10 Franse sol
maandbasis (1635-1636)
In 1635 zijn er pieken in de
maanden oktober, november en
december. In 1636 in augustus,
september, oktober en november.
Vermoedelijk hebben weersom
standigheden, gecombineerd met
de inkwartiering (bezoek) van
vreemde legers, een grote invloed
gehad. Bekend is wel, dat de pest-
vlo graag voor haar eitjes een tem
peratuur van ongeveer 25 C heeft
en dat een strenge winter flinke
opruiming houdt. Met de aantal
len pestdoden van Boxmeer in
gedachten, nemen wij aan dat het
aantal in Venray ook rond de 300
gelegen heeft.
een steekproef onder
venrayse pachters
We hebben in ditzelfde verband
een steekproef genomen onder
23 pachters van het Ellendige
Gilde in Venray. Deze groep moet
elk jaar een bepaalde hoeveelheid
koren afdragen en worden met
naam en toenaam in het Reecken-
boek genoteerd. Zo zien wij, dat
in de pestperiode maar twee
naamswijzigingen optreden
(1635-1636).
een steekproef onder de
venrayse schepenen
Wij hebben ook even gekeken
hoe het de zeven Venrayse sche
penen vergaan is gedurende deze
pestperiode. Overleefd hebben
het in ieder geval: Rutger Rut-
gens, Aert Versieyen, Ghysbert
Michels en Jacob Gaertgens. Frans
Deckers, Jacob Nabben en Thonis
Jans zien we na 1636 niet meer
op de schepenstoel terug. Nu
hoeven zij ook weer niet direct
het slachtoffer van de pest te zijn
geworden, het kan ook zijn, dat
ze aan de beurt waren om af te
treden.
Drie van de zeven schepenen
aan de pest overleden zou overi
gens wel aanneembaar zijn. daar
zij juist met veel mensen in con
tact kwamen. In ieder geval van
Jacob Nabben weten wij uit ande
re bron, dat hij in deze periode
overleden is.
een steekproef in
merselo
Van de ongeveer 56 hoofdbe
woners in 1630 zijn er nog 39 in
1638 dezelfde. Dat is ongeveer
70%. Daarbij is geen rekening
gehouden met tussentijds natuur
lijk overlijden vóór 1635 en na
1637!
72 doodskisten voor
arme lieden
Als er één groep vooral door de
pest getroffen is, zijn het wel de
armen. Zij verkeerden in de meest
ongunstige omstandigheden
(slechte behuizing en hygiëne) en
hadden meestal onvoldoende
weerstandsvermogen tegen een
eventuele besmetting. Meestal
konden de mensen hun doodskis
ten zelf niet eens betalen en
moest het Armengilde bijsprin
gen. Hiervan zijn twee lijsten uit
1635 en 1636 bijgehouden onder
ven; voor Arnt de Lew; voor Mery
Boir en haer soen; voor een
armen jongen bij Jan van Dens
gestorven.
Aen Dirick Vissers (timmerman):
voor de dochter van Andrys Verd
eden.
Aen Peter Verblackt (timmer
man): voor Hilleken Kissèn; voor
vier kinderen van Jan van Hulum
en hemzelf; voor Hilleken Flatpwa-
ters; voor een kint van Arnt de
Lew (zie hiervoor).
Aen Jan van Lent (timmerman):
voor Baet op de Hypt.
Aen Jacop Hillekens (timmer
man): voor Gerit Trynen; voor
Drys Hammen vier dootkisten;
voor Gylen van Clinc vijf dootkis
ten; voor Goirtgen Fais: voor Erc-
ken Stommen; voor Gerit Maes;
voor Kerst Gieben twee dootkis
ten.
Aen Tys Cuypers (timmerman) ter
Horst: voor Jenniken Manden;
voor een kint van Tys Metten.
Verder op een andere bladzijde
staat: Ütdeilong van Dootkysten
inhouws der rekenning'. Aen
Hcnd Synen voor twee kinderen
van Mery Boir (zie hiervoor).
Aen Jan Verblact (timmerman):
voor Alit de Haist.
Aen Peter Verblact (timmerman):
voor Gryt Pelsers; voor kint van
Kerst Gyben; voor eenen fremd
Blaite kynder tot Ostrum: 2 kis
ten.
Aen Peter Martens (timmerman):
voor een schamel buitenfrow.
Aen Jan Hillekens (timmerman):
voor een kint van Peerken Lep
pers; voor een kint van den perds
Viller.
In totaal 72 doodskisten. Opval
lend is, dat er dikwijls meer dan
één dode in een gezin is,soms
zelfs bijna het hele gezin (Jan van
Hulum, Gylen Clinc, Jacob Wel
len, Peter Schul, Drys Hammen).
De pest was dus echt een besmet
telijke ziekte.
grafkruizen uit de
pestjaren 1635-1636
Bij onze tocht langs de verschil
lende kerkhoven in onze contrei
en is het ons opgevallen hoeveel
grafkruizen er naar verhouding
nog herinneren aan deze tijd. Het
moeten er beslist meer zijn
geweest, want op het einde van
de tweede wereldoorlog zijn er
verschillende door oorlogsgeweld
vernield en daarna opgeruimd.
Gelukkig heeft J. Belonje voor
dien al een complete lijst gemaakt
van grafkruizen op kerkhoven.
Dankzij hem weten wij nu, dat er
op het kerkhof in Venray een graf-
kruis stond met de tekst: Hier lig
gen begraven Peter Clacssens,
gestorven den 14 may 1635 ende
Heilken van Nunhem syn huys-
vrow starf den 25 april 1665 en
Jan Claessens den 18 aug. 1662 en
Anna van den Pas syn huysvrou-
we starf den 18 february anno
1652. Bidt Godt voer die Sielen.
In Well troffen we een grafzerk
aan met de volgende tekst: Hier
liggen begraven Diebei Heylen,
starf anno 1648 den 15 may, ende
Janneke Damen syne huysvrouwc
starf anno 1635 den 13 december
en Christiaen Heylen, haeren
soon is gestorven anno 1662 den
29 october.
In Wanssum: I.H.S. Anno 1635
den 11 november is in den Heere
verston en Peer Heynen. genaemt
van St. Lenaert ende Jenneke syn
huysvrouw starf den 27 december
In Sevenum: I.H.S. Anno 1636
den 7 maert is in Godt afgestor
ven Gerard Vererdbruggen ende
Leisbet sein huysfrou.
Idem: I H.S. Anno 1635 den 7
december is in Godt verstonden
Teis Coesters.
In Oirlo: I.H.S. Anno 1635 in
november is hier begraven mar
ten Deckers en Meth Weerckens
syn huysvrawe met haar alders.
Idem: I.H.S. Anno 1635 op den
16 november is in Godt afgestor
ven Willem Maes ant Holt ende
syn huysfrow Dirxken. Behalve
een grafkruis liet hij ons ook een
jaargetijde na. Anno 1635 heeft
Willem Maes aent Holt gemaeckt
en gefundeerd in de kerk tot
Oerlo een erfjaergetijd ten eeuwi
gen dage gehalde Daarvoor heeft
de kerk gehad vijftig gulden om
het jaargety te houden saterdachs
na S. Gertruyt. (Uit het parochie-
archief van Oirlo. Register van
akten betreffend stichting van o.a.
jaargetijden.)
In Geysteren: I.H.S. Hier leit
begraven Dries Vermaese, gestor-
ve den 3 november anno 1635
ende Jenneke Michgels sine haus-
vrouwe is gestorven den 28 octo
ber anno 1622.
In Blitterswijck I.H.S. Anno
1636 den 1 februari is in den Heer
gerust Neesken Ermkens etc.
Idem: Anno 1665 den 17
december is in den Heere verstor
ven Andries Peters ende anno
1635 den 23 november is in den
Heere verston en Hellena de huys-
vrowe.
In Helden: I.H.S. Anno 1636
obyt (stierf) Sebastiaen Aengenen-
dt ende Beatrix Engels eheluyden
(etc.).
Idem: Hier liggen begraven Wil
helm Roefs en Petronela Lenen
eheluyden ende noch Micchel
Roefs. ende chirurgyn starf
anno 1636 den 27 may en Beatrix
Aengenendt.
In Broeckhuizen stierf 29-1-
1636 Jan Sybers en op het kerk
hof begraven.
N.B. Op de kerkhoven van de
Venrayse kerkdorpen zijn nu geen
grafkruizen uit deze periode te
vinden, daar men toen nog alle
maal in of rond de moederkerk in
Venray begraven werd. Uit deze
onzelfstandige periode stammen
de nu reeds vrij lang tijd in
onbruik geraakte lykwegen zoals
de Lullsche wye Steeg', komende
ge. Dit was volgens de Gelderse
Stad- en landrechten sedert 1619
geoorloofd in tijden van de pest.
Men hoefde dan niet persé naar
een schepenbank te gaan, trou
wens men had er ook dikwijls de
tijd niet voor.
Op 4 november 1635 maakt
Everard Willems een testament
omdat hij 'van de haestige schou
wende sieckte is geïnfecteerd'.
Het wordt opgemaakt door Gis-
bert Michls als schepen, omdat de
landschrijver Matthys Allarts 'in
deselve tyt oyck twee maal cranck
is geweest en onmechtig om te
schrijven'.
Matthys is zonder twijfel door
de pest besmet geweest. Toch
heeft hij het overleefd. Everard
Willems is echter kort daarna
overleden. Schepen Gisbert
Michels verzoekt later de land-
schrijver om als nog het testa
ment officieel in de boeken te
registreren. Lenard Nabben, de
landmeter, heeft ook een paar
keer de landschrijver vervangen,
op 21 december 1635 als vice
secretaris en op 6 januari 1636.
Op 3 februari 1636 maakt frater
Henricys Georgy, deservitor pas-
toratus venradiensis pro tempore
(invallend pastoor) een testament
op voor Jut Lyssen en op 19 febru
ari registreert Matthys Allarts dit
testament. Op 21 februari maakt
Gossen Coninx, priester (loco
pastoris) een testament op voor
Mary, de dochter van Willem Dye-
Ien 'in tyde van noot Gossen
Coninx brengt het 23 februari
naar Mattys Allarts voor officiële
registratie. Op 26 februari maakt
frater Henricus Georgy ord. ff.
Predikheren weer. als bediender
van de pastorv tot Venray, een
testament. Dit wordt op 3 maart
geregistreerd. Op 3 may treedt fr.
Henrick Georgy. ord. ff. Predick-
heren als vice pastor, weer op
voor de opmaak van een testa
ment voor Kerstgen Hermsen,
alias Crueken, weduwnaar van
Jenneken Verheyden, die 'in syne
uyterste cranckheil mit de haesti
ge schowuelijcke sieckte geïnfec
teerd is'. Op 3 mei 1636 maakt
Heer Gossen Coninx, priester,
(loco pastoris) een testament op
voor Peter Franssen alias Engel-
kens, die 'ook mit de haestige
schouwende sieckte geïnfecteerd
is'. Hier was de pastoor van Beeck
bij aanwezig en de schoolmees
ter. Denkelijk komt Peter Frans
sen uit Vierlingsbeek. U ziet wel,
dat er enige ontreddering heerst
maar toch gebeurt alles volgens
het boekje, zoals het in de Gelder
se Stad- en landrechten in 1619
Kerkhof Oirlo: Slachtoffer van de Pest. 1 IIS A0 1635 in NOvember
is hier begraven Marten Deckers ende Meth Weerkens syn buysvraue
met haer alders. Bidt voor haer. (Foto: Paul Franssen)
vanaf Oostrum en de 'Merselose
lijkweg' die liep van Merselo via
de Hoenderstraat naar de Grote
kerk
testamenten en de pest
(venray)
Op 22 sept. 1635 compareer
den (verschenen) voor enkele
schepenen en de landschrijver
Matthis Alaerts, Hendrick Verhey-
en van de Swaen en zijn echtge
note Maria N.N. Zij wilden een
testament maken, omdat er niets
"broezer was dan de menschlycke
natuur'en omdat ze in ene gevaer-
lycke rit leven waer hun huys mit
de haestige. contagieuse sieckte
besmet en geïnfecteerd is". Waar
schijnlijk is de echtgenote
besmet! Dikwijls zijn de zoge
naamde pesttestamenten zeer
kort en worden opgemaakt voor
een pastoor, koster of kaplaan in
tegenwoordigheid van een getui
toegestaan was. Ook het aantal
getuigen werd toen verlaagd want
daarover lezen wij aldaar: "So ist
to weten, dat yn pest- ende ande
re gcfcrlichen schmiterende
(besmettelijke) kranckheitzteiden
niet sovil geteugen van nocden
syn. Sondem ist mit twe off drei
personen genoichsam".
heer michael verheyden
en syn korte
testamentjes
Van 26 november 1635 t/m 18
october 1636 heeft in Venray een
'bediender der kaplanie' verschil
lende korte testamentjes opge
maakt. Zij geven een mooie kijk
op de mens in zijn radeloosheid
met de naderende dood voor
ogen. Deze kaplaan heette Micha
el Verheyden. Soms zal de inhoud
van de testamentjes bij de lezer
wel een glimlach ontlokken, als
men een geweer (=roer) ver
maakt of als men alles weer terug
wil hebben, wanneer men het
overleefd heeft. Het zijn er in
totaal ongeveer tweehonderd. Wij
halen de mooiste er voor u uit:
het jaar 1635 (periode 26
nov-31 dec)
Bij testament ende uyterste
wille heeft Henrick van Helden
gemaeckt aen het convent hyer
int klooster tot Venray (Jerusa
lem) drieverdel landts, gelegen bij
de Meulen (Bossche) benevens
het convents lands etc. (op 26
nov. 1631). De Bossche Meulen
was een van de twee kerkemo-
lens.
het jaar 1636 (periode 1
jan-18 oct)
Bij testament ende uyterste
wille heeft Hcndersken Hensken
gemaeckt aen haar dochter Peer
ken voor wachten en wacren
(oppassen) al haar gereet (roe
rend goed), hyer beneven het geit
uytstaende tot Ploy (Oploo) etc.
(op 2danuari 1636).
Ook Henrick Henskens heet
gemaeckt aan de armen 2 malder
roggen. Item aen Lennart Hens
kens syne vader 't gebroeck van^
syne gereet. Item aan Derisken
van Goch 2 ryexdaelders. aen
Geertgen tot (de) Graeff (Grave)
haere kynder sullen gebruyeken
Jan Michyels' huys mit die wey
gelegen aen het Vlackwater etc.
(op 8 mav 1636). (Zie ook mijn
artikel in dit blad. de Henskens en
het Stamhuvs van 26-4-2001).
•Jan van Kynder (Verkinderen)
heeft gemaeckt aen Lysken Joos-
ten een hondert gulden vooruyt
ende daerby haer bedde. Item
de nabueren een half ton bier!
(op 9 may 1636).
Meuwsken Berden vermaeckt
o.a. haeren soon Jan een paxken
of datgeriige dat daer in is. liggen
de open in een kist in de kerek
(op 7 juny 1636).
Gaert Claes ende Thonisken
eheluyden vermaecken by testa
ment ende uyterste wille. ingeval-
Ie sy beiden te samen en de kinde
ren van leven ter doot comen. aen
de armen 100 gld (op 21-6-1636).
Jan Spee to Oostrum int doos-
ter vermaeckt aen het convent tot
Oostrum hondert gld, van welkc-
ke hondert gulden segel en bryf
liggen in Jan's kist etc.
Styn Clockers: vermaeckt bij
testament o.a. haer suster Mary 50
gld, daerby al haer silverenwerck,
haer kist mit alle linnen en wulle
kleden. Item aen haeren broeder
Pouwel 50 gld. Item aen haeren
broeder Michael haer lange huyck
(mantel). Item aen haeren broe
der Dericken. 8 ryexdall. Aen
haer vader en moeder haar patri
monium om te gebruickcn maer
dat moet naederhant wederom
inden boessem comen, daer uyt
dat comen is etc. (op 10 aug
1636).
Jacob Zijpkens, de broer van
de pastoor te Wanssum verma
eckt het convent tot Oostrum
hondert gld (op 13 aug 1636).
Peeter Verblackt vermaeckt
bij testament de Paters int Cloos-
ter 2 dubbele philipen (munt
soort). het convent (Jerusalem)
200 gld, uytstaende op Mackem
(kasteel) bij mijn Heer ende daar
bij oock 100 dallder. uytstaende
bij Heer Wilhelm van Helden, met
alle pensionen (rente) die daerop
verloopen. Item voor alle moeite
ofte voor het veghen verma
eckt Peter het clooster alle syn
timmergereeck (gereedschap).
Item aen yder suster vermaeckt
Peter eenen ryexdall.
Item aen svnen broeder Peter
vermaeckt hij 500 gld. Item aen
de kynderen van syn broer 500
gld, behalve de 45 gld, die de kyn
der al ontfangen hebben, die sul
len van dese somme afgetrocken
worden, mit sulcke conditie, dat
die kynder het geit nyet in die
handen sullen crygen, tensy dat
die kynder 20 jaer alt syn. Item
syn mantel sail synen broeder
Peter hebben, die ander kleder
sullen altemaal den armen gege
ven worden etc. (op 21 aug.
1636).
Derick Kou wen (Smakt') ver
maeckt bij testament, soo hy met
syn vrouw en kynder aflyvich
word aen den armen 250 gld.
Item aen het heylig huysken 50
gld (op 28 aug. 1636)
HenriCk, de zoon van Jacob
van Cuyck vermaeckt bij testa
ment aen sync twee susteren Met
gen ende Lysken syn patrimoni
um (erfdeel).
Item aen Metgen syn kleeder
ende eenen silveren lepel. Item
aan Jan synen broeder Huberts
kleeder.
ign
VE
4
Jrrus
pas
akti
Item syn eygen kleeder, soil
wullen als lynen, sullen aeipA®
ermen gegeven worden etc
30 aug 1636).
Lucas Jacobs vermaeckil
testament aen syn vrouw g|
gen 100 dull, uytstaende by sj |od
halven broer (halfbroer) 11 end
Jacobs tot Dorsen (Deurnc). 1 had
aen syn moeder vermaeckt Li tliji
syn eygen koev, bed en klee
maer die kleeder sullen bei
worden van die kynder (o| ij hi
aug. 1636). ir s
epe
Hilleken (Helena) de vrc Bu:
van Derick Hillis. Bij tcstani >od<
vermaeckt sy haeren man Dei uut-
alles wat sy tot Wanssum gel ne.
hebben ende noch te haelei 1 ak
uytgenoemen 25 gld, wclckel rste
broedes sullen deylen etc. (c [dei
sept. 1636).
Lisken Fngelkens vermatl
aen Heer Michels 1 ryexdaioei
paar van de beste tinnen schlgei
len ende 1 paer stolpen laeckètol
Item aen de vrouw van haar hir ki
Peter Fngelkens: een silvejï d
schroeff ende eenen silvefcms
haeck. Daarbij een van die bttoe
lyvekens. daerby eenen swjrde
rock eqde een van die
schorten, Itemm Lysken heeften
haer nieuwe kist tot Roy (k<[
staende, recht tegenover
prceckstoel. vijf stucken gd
Item Hubert Maes is haar sclfct
dich 10 rvexdall etc. (op 5 sqkin
1636).
Metgen Paer vermaeckt
jonggesellen 1/2 ton biers. als|i r
haer ter aerde sullen bestadem
(op 11 sept. 1636).
Arnt Joost Theuwen ver en
eckt het goet genaemt 'int Hc 1 a
kevntse' aen syn half susters
broers, gelyk als het tot Do lig;
gelegen is in weyen en erf da ista
lycken oyck het weyt land gelq Be
in de heeriickheyt Helmont. It rbe
begeert Arnt dat hij dy kerel 1 r
Dorsen sal geven een stuck e n s
genaempt den Wolfsbergh Ii hot
het goet toe Bakel genaempt pei
den Schayt' dat vermaeckt hij; zijl
Art Jan Theuwen etc. (op 11 c (dl;
1636).
Hermen Ooetten vermae d.
aen Jan Crekels haer Ohom (0s$t
alles gereet ende ongereet (1 ust
rend en onroerend goed). d« LI
Jan geven aen die nacste blcx or
verwanten anderhalf pont gn »ec
Item aen dy wechterse (opp n.
Jaepken, welcke haer bed sal
ben met alle toebehoor. DaalHe
oock die bedstaet, desgelyd^n
oyck 4 tinnen schotelen. Itemi
Jaepken hebben een paar trypan 1
moulen (soort schoen). ItemAni
Mery de Leest een carsevn lyfk|p(
Item aen Jenneken Michels
wulle schorte etc. (op 16 o|n
1636)
N.B. Bovenstaand overzitfn
heeft niet de pretentie volledj®).
zijn. Het wil meer inzicht gewdi
in de hoedanigheid van deze pi
testamentjes.
ha
1
DE KERK EN Dtj:"
mSTAMEim,"
Al deze zijn testamentjes laoi
dus bij de schepenbank ter rqf
tratie aangeboden, want nal
pestperiode maakt de pennAa
meester van de parochiale koof
een uittreksel eruit 'Extracten
het register der testamenten ai
1635-1636 door Heer Michel W W
heyden beschreven en tot prol »i
collen gebracht'. er;
1. Mary Steenen aen de kerekpi
Venray vermaeckt 1 rysc.
Theus Verbitten: 25 gld.
Thusken van Hevster en syn huén
fouw, soo sy afflyvich woerd
100 gld. Dit geit staet uytbij Jactj
van de Graes.
Derick van de Lange d'oude.
gld.
De dochter van Jacob OynA
haer beste cleeder sal men vé
coopen en in dry daelen
Godts wil .geven aen Ons
Vrou tot Venray aen de kapel,
Oostrum en tot Veltum.
Jenneken opgen Beeck's zooij
gld.
Kerstgen Reyners tol Merselcj
syn huysfouw aen de kerk vefl
eckt voor een jaargetyt. yndie^
afflyvich worden: 40 gld.
Arnt Coninx 1000 gld
Syken Alerts aen onse li
Vrouw een dweel en 1 pi
ongel kersen (Syken is de mo^
van Mathijs Alerts, de landsd
ver).
BEDEVAAR!!
Als Jan Gisberts op 1
1636 zijn kort testament mai
Iaat hij opnemen dat hij voorj
bedevaart naar Ommel 2 dj
belkens beschikbaar stelt.
Item voor een bedevaart n|
St. Anthonis achter Loon i
twee dubbelkens.
Ytgen Hillekens vermaeckt <j
geld voor een bedevaart d
Ommel op 4 juni 1636.
Hoewel er wel drie maal
vaartsplaatsen genoemd wordj
hadden wij er wel meer verwa|
en ook
