Beterheide
SGOOL-
BOEKEN?
Lakennijverheid en volmolens in Venray
AANBIEDING:
VERHUUR VAN:
een verkoopster
een weekendhulp
SPORT
f528,-
f778,-
Seafly zeilplezier voor iedereen!
martin
cuypers
VOOR ELKE OPLEIDING
DE JUISTE BOEKEN BIJ
DE JUISTE BOEKHANDEL!
VAN HAM REIZEN!!!
Bij van Ham zit je goed!
;DINGS
fiVIESBURO
PEEL EN MAAS
Donderdag 1 augustus - Pagina -
In een brief vun 25 mei 1553
drong het Hof van Gel re, dat zyn ze
tel in Arnhem had. er b(j de Regen
tes (dat was Maria van Hongarije,
die van 1531 tot 1555 ons land
bestuurde in iiaain van Karei de
Vyfde. de Spaanse koning) op aan
om als opvolger van de op 21 mei
1553 te Venray overleden pastoor
Ilenriek Winter te benoemen de
Venrayer Jacob van der Schuyren.
In de brief werd ook vernield dat
Venray een van de grootste dorpen
van het Gelderse Overkwartier was
en dat er veel aan 'draperey' werd
gedaan. Draperey of draperie was in
de Middeleeuwen de gebruikelijk
naam voor lakennijverheid.
Laken werd vervaardigd door wol
len stoffen te 'vollen' (vullen) waar
door het weefsel werd gekrompen,
verdicht en verstevigd en er een
vervilting optrad. Het aldus verkre
gen produkt werd gebruikt voor
dames- en herei\jassen, kleding
voor geestelijken, offlcierskledlng.
vilten hoeden, enz.
LAKENNIJVERHEID
De bloeitijd van de lakennijver
heid lag in de 14e tot en met de 16e
eeuw. vooral in Engeland. Vlaande
ren (o.a. te Gent en te leper met zijn
bekende Lakenhal) maar ook in de
Hollandse steden Amsterdam.
Utrecht maar vooral Leiden.
De tekening van een Volmolen is
ontleend aan. Molen informatie van
augustus 1878.
In de rest van het land was de
lakeufabrikage van geringere bete
kenis. Zutphen, Harderwijk. Maas
tricht en Roermond hadden laken
nijverheid en op een nog geringere
schaal Horst en Venray. Ook het
vlak over de grens gelegen stadje
Goch had een bescheiden lakennij
verheid.
Kwalitatief was het Engelse laken
verreweg het beste. Het Hollandse
produkt was weer beter dan dat van
Roermond dat exporteerde naar
Nijmegen, Arnhem en Westfalen.
Om laken te kunnen vervaardi
gen was wol nodig die eerst werd ge
wassen. gesponnen en geweven. De
wol werd geleverd door het schaap,
een diersoort die niet alleen in Ven
ray maar in het gehele Peelgebied
in groten getale aanwezig was.
Volgens een vee-overzicht uit
1645 telde Venray toen 3619 scha
pen. Aangenomen mag worden dat
het aantal in de 15e eeuw op onge
veer dezelfde hoogte zal hebben ge
legen. In het gehele aangrenzende
Peelgebied bedroeg het aantal scha
pen waarschijnlijk wel 10.000.
De wol van de schapen in onze
streek (het Peelschaap). dat in de
eerste plaats voor bemesting werd
gehouden, was grof van struktuur
en daardoor van een matige kwa
liteit.
Hoeveel wevers er in de 15e en
16e eeuw in Venray woonachtig wa
ren. is niet bekend. Volgens een
inwonerslijst uit 1668. waarvan he-
Kadasterkaart ca. 1820 waarop
(nu) is aangegeven de vermoedelij
ke ligging van de Nieuiomolen (ge
meentearchief Venray).
laas slechts een klein deel bewaard
is gebleven, waren er toen op een
aantal inschrijvingen van ruim
honderd inwoners (dus verre van
volledig) al 11 wevers met 16 weef
getouwen.
In aanmerking nemende dat de
gemeente Horst in het begin van de
18e eeuw 143 weefgetouwen ryk
was. menen we te mogen stellen dat
de gemeente Venray in de 17e eeuw
ook wel honderd weefstoelen heeft
gekend.
Dat er in Venray een aanzienlijk
aantal wevers werkzaam is geweest
wordt ook nog bevestigd door een
rekening van het Armbestuur uit
1731-1732, waarin sprake is van een
St. Severusgilde in Venray. naast die
van het St. Nicolaasgilde. het gilde
van St. Crispinus en Crispinianus
der schoenmakers en dat van St.
Ambrosius, de patroon der bijen
houders.
De aanwezigheid van een beeld
van St. Severus, een 4e eeuwse hei
lige en patroon der wevers, in de St.
Petrus Bandenkerk, gedateerd op
1480-1485, duidt er op dat het gilde
der wevers toen al bestond.
'.A*
VOLLEN
Zoals reeds is opgemerkt werd de
geweven wollen stof verdicht en
verstevigd. Dat gebeurde door het
vollen. Aanvankelijk deed men dat
in handenarbeid, beter gezegd in
voetenarbeid. Later gebeurde dit in
door waterkracht aangedreven vol
molens.
In een volmolen werden de stof
fen in volkommen, onder toevoe
ging van vollersaarde, een soort
grijze of blauwe klei met een groot
absorptievermogen, rottende urine
en water en zeep overgoten, ge
kneed of opgemaakt zoals de vak
term luidde.
In de volkommen werd de stof be
werkt met houten stampers, waar
van de 'voeten' een eigenaardige
vorm hadden. Ze waren 'getrapt',
onderaan smal en naar boven in
dikte trapsgewijze toenemend.
Doordat de stampers niet tegelijker
tijd op de stof neervielen, werd deze
voortdurend omgewenteld en over
al geraakt.
Na het vollen werden de volkom
men overvloedig met water ge:
spoeld. Tenslotte werd het lakerf
gedroogd aan droografnéh of op het
in de nabijheid van de volmolen ge
legen weiland.
De volmolens, watermolens maar
soms ook wel rosmolens, waren
klein van omvang. Waarschijnlijk
niet groter, misschien nog wel klei
ner dan de bekende 'Rosmolen' in
de Geysterse bossen.
De inventaris van een volmolen
was heel eenvoudig: twee volkom
men. enkele tonnen voor de urine,
een aantal emmers en een kom-
schotel. Voor het vollen was veel wa
ter nodig, dat in de steden werd
onttrokken aan de grachten en op
het platteland aan snelstromende
beken.
VENRAYSE VOLMOLENS
Ook in Venray heeft een volmolen
bestaan, waarschijnlijk zelfs twee.
Het 'Maanboek' van de SL Petrus
Bandenkerk maakt in de jaren
1535 tot 1542 melding van een vol
molen. De molen is dan. evenals de
Bossehemolen en de Leunsemolen,
eigendom van de kerk. Voor het ge
bruik van de molen is de pachter
(Pouwels van de Hey) jaarlijks 2
quarten alijs verschuldigd. De bete
kenis van het woord alijs kon niet
worden achterhaald. Hoewel niet
bewijsbaar is het aannemelijk dat
de molen reeds in de 15e eeuw in
gebruik was. De molen(s) waren ge
legen in het Venrays Broek aan de
Loobeek, ook Molenbeek genoemd.
De oudste molen was gelegen on
geveer 300 meter van de Beekweg
in stroomafwaartse richting, in de
omgeving waar zich een stuw be
vindt. Het gebied is al vanaf 1645
bekend onder de naam Volle Molen
of Volmeulen. Bij de uitvoering van
werkzaamheden in het kader van
de ruilverkaveling werden daar
eind zeventiger jaren aan de Ven-
rayse kant van de beek zware eiken
houten balken aangetroffen, die
waarschijnlijk van de molen af
komstig waren. Verder stroomaf
waarts richting Overloonseweg.
dicht bij de plaats waar vroeger het
smalspoorlijntje van de steenfa
briek van Henri Try nes (later van
Haaien) van Overloon naar Venray
liep, vond men rond 1930, toen de
Loobeek/Molenbeek werd gekanali
seerd, overblijfselen van een ande
re molen.
Volgens de Venrayer Harry van
Baar, die by de werkzaamheden be
trokken was, kwamen er toen zwa
re eikenhouten palissaden van
meer dan 2 meter lengte en stuk
ken lei te voorschijn die kennelijk
van een molen afkomstig waren. Op
oude kaarten en in oude akten
komt het gebied waar de molen ge
legen moet hebben al vanaf 1639
voor onder de naam Nieuwmolen of
Neymeulen. Sommige lezers herin
neren zich misschien nog dat in
die omgeving voor de oorlog een ca
fé gevestigd was (Swinkels) dat de
naam Nieuwmolen droeg. De wo
ning bestaat nog en ligt tegenover
het karakteristieke oorlogsmonu
mentje van de Norfolks aan de
Overloonseweg.
Of de Nieuwmolen werd gebouwd
omdat de eerste (oudste) volmolen
werd verplaatst en herbouwd in
verband met een betere watertoe
voer, of dat er gewoon een tweede,
nieuwe molen werd gebouwd, is
onzeker.
Dat er dus in de 16e en waar
schijnlijk ook al in de 15e eeuw in
Venray een lakennijverheid be
stond, is wel zeker. Over export is
echter niets bekend, waarschijnlijk
zal ze alleen voor de lokale markt
hebben geproduceerd.
De stuw aan de Loobeek tussen de
Beekweg en de Overloonseweg. Op
deze plek heeft vroeger ook een vol-
molen gestaan.
Er zyn overigens meer zaken di
op een lakennijverheid wijzen. J
LAKENHAND1
Zo dreven de ouders van
ouders van de in 1601 te Venray
boren Bollandist Godefridus He
kens (volgens het gebruik van
tijd verlatiniseert tot Henschenii
een lakenhandel in de Grotestraajgo
In de inwonerslijst van 1668 (zoal
gezegd zeer onvolledig) staat ing
schreven Peter Alerts met een
kenwinkel en Willem de
Laeckenkoper.
In het boek 'Die al wil kopen w
hij ziet, de geschiedenis van de
rayse Schaapscompagnie' stellen d
auteurs Jan Derix en Sjef Verlim
vast dat in 1772 Matheijs Schatz, d
laatste lakenwever van Venray he
vak vaarwel zei, nadat hij in 175jto
nog werkte met twee weefstoelen
In zyn kursus Streekgeschied öj
nis konstateert dr. H. Camps dat
in de 16e eeuw in Venray een we
lakenindustrie in opkomst w;
maar dat deze in de TuchtigjarigI
Oorlog (1568-1648) verloren is ge L
gaan omdat het Maasdal in die pe
riode zwaar te lijden had gebat
onder oorlogshandelingen. Ook dP*
dominerende rol van Holland na dP!
Spaanse overheersing zou een
hebben gespeeld. Dat er echter
dien in Venray toch nog wel aan
very werd gedaan wordt duidel
uit een overzicht dat is opgem
in 1721-1722. Daarin wordt
dat er in Venray vele linnen en w
len wevers zijn. Aantallen wordi
echter niet genoemd.
Het beroep van wever heeft (cpfd
bescheiden schaal) nog bestaan tcT"
in het begin van deze eeuw. De laai J
ste Ven rayse wevers waren J. v4
Bekerom (Heuvelstraat), G. Lr~*v
mans (Patersstraat) en de fam
Kusters (Veltum.
W.J.M. Willei
waterfietsen, roeiboten, kano's,
zeilboten, surfplanken, surfpakken,
plankstalling,
surf- en zeilcursussen,
restaurant met terras aan het water
Uw adres voor familie-
en personeelsfeesten
Vraag naar onze
party-deal
Waterrecreatie - Familieherberg
Aan het Leukermeer
Halve Maanseweg 1 - 5855 EH Well
(gem. Bergen, L.) - Telefoon 04783-2461
Alleenstaande dame,
77 jr, alg. ontw., fin.
onaih., In bezit van
eigen auto, wonend
in Venray, zou het
prettig vinden in
contart te komen
met nette dame of
heer, die net als z(J
van gezelligheid en
korte uitstapjes ma
ken houdt. Graag in
het bezit van rij
bewijs.
Telefonische reaktie
(tot 19.00 uur) op
nr. 86928
PARKETVLOEREN
opscliuren
bel 04780-10632
GEVRAAGD
aardbeienplukkers
(sters) v.a. 12 jr.
Jan Janssen
Heidseweg 56, Heide
tel. 81472
TE HUUR GEVRAAGD
MET SPOED
zelfstandige woon
ruimte, b(j voorkeur
gemeubileerd, omge
ving HorstA'enray
tel. 04768-1873
VERPIJCEGSTER
zoekt kamer in Ven
ray, liefst omgeving
St. Elisabeth zie
kenhuis
tel. 080-585111
GEVRAAGD
Oppas voor 2 kinde
ren, 1 dag per week
tel. 04780-10074
TE HUUR KAMER
voor nette jongeman
met gebruik van
keuken, douche, toi
let. Vrije opgang
tel. 04782-848
Wegens toenemende drukte in
onze sportzaak zoeken wij
25 tot 35 jaar
oproepbasis tot 12 uur per week
wisselende uren
m/v voor vrijdagavond en zaterdag
Ben je sportief, schrijf dan een
sollicitatiebrief aan:
Ariaens-Sport
Grotestraat 52
5801 BH Venray tel. 04780-81253
PARKETVLOEREN
opschuren
bel 04780-10632
GEVRAAGD
Teelt medewerker
voor Schiitake kwe
kerij in Oostrum.
38-urige werkweek,
loon volgens CAO
v.d. tuinbouw.
Inlichtingen:
A van Deurzen
tel. 04929-61276 na 6
NAAICURSUS
Op maandag 2 sept.
a.s. start er weer een
naaicursus onder
deskundige bege
leiding.
Inl. en opgave:
Tiny Reukers
Mr. Jansplein 1
Geysteren
tel. 04784-1782
TE HUUR
caravan in G roede.
Zeeland en Vianden
Luxemburg nf* 24
augustus.
Tevens te huur nieu
we tourcaravan na
16 augustus, alles
kompleet ingericht.
tel. 04782-848
I I I I I l l l 1111 I li i i 11 li ii i i i 11 i i i
nmiiimimiiiiiiiiiiiiiiii
van den munckhof bv
I grotestraat 68 Venray tel. 04780-82727
Benidorm 2 pers. in luxe app. incl. busreis,
vertr.: 9/8 a.s.:
10 dgn
17 dgn
p.p.
PP-
Elke maandag en vrijdag per super luxe ROYAL
CLASS snelbusen.
Info ook op zaterdag 10.00-16.00
VAN HAM REIZEN VENRAY 04780-81725
UD SGR nr 1673
SIERFAZANTEN
en sierkippen
Gunhoekweg 3, Oirlo
tel. 04787-1903
GEVRAAGD
blauwe bessenpluk
kers (sters)
J. Philipsen
Dorperpeelweg 1
America
tel. 04764-1877
GETUIGEN GEVRAAGD
van ongeval do. 18
juli om 5 uur af
slag Venray, dicht
b(j Wieënhof, blau
we Renault draalt en
kantelt
tel. 04780-82335
WEGGEVLOGEN
twee vogels 'Roze-
las'. Graag tegen
vergoeding terug.
tel. 04780-80679
PARKETVLOEREN
opschuren
bel 04780-10632
TE KOOP GEVRAAGD
invaliden-driewieler
tel. 10640
TE KOOP WEGENS
VERHUIZING
vitrage, overgordij
nen, 3 bar-lampjes,
4 bar-kruk, rooster
open haard, div.
lampen
G. Jeuken
Vullingstr. 19. Leunen
tel. 89231
SCHARRELEIEREN
Dolf
Ossend(jk 111
MET WIE
kan ik meerijden
naar Venlo tegen
vergoeding*? Werktij
den 08.00 tot 17.00
uur.
tel. 04787-1596, Ilse
i i i ~r
WEGENS VAKANTIE
GESLOTEN
VAN 29 JUU TOT
26 AUGUSTUS
MARKTSTRAAT 8 - VENRAY
TELEFOON 04780-10006
GEVRAAGD
INVALLERS ON
PEEL EN MAAS
TE BEZORGEN
tel. 82727
0i
h.
TE KOOP
Nieuwe aardappelen Tf)
Union fiets z.g.a.n.
400,-
Kleindorp 8 Merselo
04786-586 I 1
1
Staatsloten nu
verkrijgbaar. I
Eerste trekking 14 augi_
Mevr. Op-Heij-ManderMi
Hubertusstraat 8 Rf
Venray, tel. 83039 I
dagelijks geopend 1
van 9.00-20.00 uur 1
(Ook tijdens de
kermisdagen)
WIE
heeft onze poes ge
vonden? We zijn
haar nu al 4 dagen
kwyt en missen ze
erg. Het is een klei
ne pers, tabby grijs
Isabellahof 23
tel. 80596i
BEDEVAART NAAR Ga
WITTEM 58
op dinsdag 20 au- ka
gustus a.s.
Opgeven bij:
P. v. Mil VI
Nieuweind 32 J!
tel. 83734
TE KOOP OF TE HIT1
(tuin) en garage, om
geving Desselke,
okt.-nov. 1991
tel. 11293
TE HUUR
kamer met gebruik
van douche, toilet,
wasm. etc. hr.prijs
ƒ400,- p.m.
tel. 12382
Cellostr. 21 na 17.00
DE STOFFELHOEVE
IS WEGENS
VAKANTIE
GESLOTEN T/M
18 AUGUSTUS 0
p
Wij wensen u prettigs R
vakantie k
