ZEVENTIG JAAR „ST. ANNA" VENRAY
Feest bij „St. Anna
In enkele afleveringen willen wij aandacht schenken
aan het feest, dat in feite tot en met 15 november a.s.
in het Psychiatrisch Centrum St. Anna wordt gevierd.
In de eerste plaats feest, omdat „St. Anna" zeventig
jaar geleden in Venray werd gesticht. Op de tweede
plaats herdenkt men het feit, dat de Zusters van Liefde
die het Psychiatrisch Centrum in Venray hebben
gesticht het 175-jarig bestaan van hun Congregatie
vieren. In het kader van die feestelijkheden wordt
vanaf heden tot en met 15 november in het hoofdge
bouw (in de hal en de gangen) een overzichtstentoon
stelling van 70 jaar St. Anna1' en „175 jaar Zusters
van Liefde" gehouden. Deze tentoonstelling zal voor
menigeen een welkome gelegenheid zijn, om nu eens
„achter de muren van St. Anna" te kijken. Het is ze
ker dat dit een verhelderend beeld zal opleveren.
Een andere aktiviteit bij deze jubilea is het buitenfeest
op zaterdag 26 en zondag 27 augustus a.s., welke in
eerste instantie bedoeld is voor de bewoners.
Voor 30 augustus staat op het programma een reünie
voor oud-medewerkers en -medewerksters, dde allen
hartelijk welkom zijn. Tijdens deze reünie wordt o.m.
een film vertoond over de geschiedenis van „St. Anna".
Wij zijn de redaktie van „Anna-Servaas-Nieuws", met
name de heer J. Roodbeen, zeer erkentelijk voor het
feit, dat zij ons foto's en tekst beschikbaar stelden uit
de serie Sint Anna 1908 - 1978, een geschiedenis in
woord en beeld".
Dit jaar is het zeventig jaar geleden dat het psychia
trisch centrum 'St. Anna' in Venray zijn eerste patiënte
opnam. En dat was- om precies te zijn- op 15 december
1908. De officiële opening van 'St. Anna' zou eerstop 19
juni 1911 plaatsvinden.
Ofschoon zeventig-jaar-anna geen officieel jubileum is,
meent Anna-Servaas Nieuws toch - zoals dat verleden
jaar ook bij het 70-jarige'St. Servatius' gebeurde- dat er
meer dan voldoende redenen zijn er aandacht aan te
besteden.
De psychiatrische centra St. Anna en St. Servatius, na de
fusie van 30 december 1976 deel uitmakend van de Stich
ting Psychiatrisch Centrum Venray - hopen nog dit jaar
te kunnen beginnen met de bouw van een nieuw en geza
menlijk opnamecomplex.
Dat zal dan - en voor het eerst in stenen zichtbaar - het
begin zijn van de Stichting Psychiatrisch Centrum Venray.
Een stichting waaraan, in de tijd gezien, St. Anna en St.
Servatius hun patiënten, medewerkers en gebouwen zul
len inleveren.
Na verloop van een goede twintig jaar zullen de beide
thans nog bestaande instituten zijn opgegaan in een geheel,
ook wat de gebouwen betreft, nieuw instituut. Er zal dan
ook in de komende jaren veel gaan veranderen en ver
dwijnen om plaats te maken voor het nieuwe.
Juist om dit verleden, zonder welk er geen heden en geen
toekomst zouden zijn, nogeens onder de aandacht van
onze lezers te brengen, hebben we deze bladzijden ge
schreven. En de ouderen onder ons, die een groot deel van
hun leven aan St. Anna hebben gegeven, mogen deze
bladzijden beschouwen als een vorm van dank voor hun
inzet in het 70-jarige St. Anna. Zonder hen zou St. Anna
niet zijn wat het nu is.
voorgeschiedenis
DE STICHTERS
Volgens artikel 11 van de Krankzinnigenwet van 1884
hebben de besturen van de provincies er voor te zorgen dat
er in de provincie gelegenheid is tot het verplegen van
psychiatrische patiënten. Was deze gelegenheid er niet en
vond de provinciale overheid niemand bereid om het te
doen, dan moest zij het zelf doen. Dat wil zeggen: zelf een
inrichting bouwen en beheren. Een voorbeeld hiervan
vinden we in het 'Provinciaal Ziekenhuis' te Santpoort
(Noord-Holland).
Omdat in die tijd in het zuiden van ons land de psychiatri
sche verpleging - zoals dat ook het geval was met het
onderwijs en de sociale organisaties - een konfessioneel
karakter moest dragen, wendde men zich meestal tot de
kongregaties of orden van kloosterlingen met het verzoek
deze verpleging ter hand te willen nemen. Vond men geen
Nederlandse kongregatie van religieuzen tot deze vorm
van 'caritas' bereid, dan moest men over de grenzen heen.
Zo waren de leden van Gedeputeerde Staten van Limburg
in het begin van deze eeuw er in geslaagd de Belgische
Kongregatie der Broeders van Liefde in Gent te bewegen
in Venray een inrichting voor mannelijke patiënten te
bouwen. Gemengde verpleging was in die tijd bij religieu
zen meestal niet mogelijk.
In hoeverre het feit, dat de Broeders van Liefde in Venray
reeds bezig waren met de bouw van een psychiatrische
inrichting, de beslissing voor de bouw van een inrichting
voor vrouwelijke patiënten in Venray heeft beïnvloed,
hebben we nergens in de archiefstukken kunnen vinden.
Wel weten we, zoals dat eveneens voor 'St. Servatius' het
geval was, dat de onderhandelingen om Roermond als
vestigingsplaats te kiezen, op niets zijn uitgelopen. Dat
moet voor de bisschop van Roermond, Mgr. Drehmans,
en de burgemeester van Roermond, Mr. Haupt, een be
hoorlijke teleurstelling zijn geweest. Beiden hebben zich
erg ingezet om 'St. Anna' en 'St. Servatius' in Roermond te
krijgen.
Bij het schrijven van 'de geschiedenis van St. Servatius' in
dit blad verleden jaar hebben we uitvoerig uit de doeken
gedaan de grote rol die de heer Trynes uit Venray heeft
gespeeld om 'St. Servatius' in Venray te krijgen.
Uit de archiefstukken weten we dat de heer Trynes, fabri
kant en lid van de Provinciale Staten van Limburg, zich
ook voor de bouw van St. Anna in Venray zeer sterk heeft
ingezet. Een grote rol bij de bouw van St. Anna hebben
ook de Gedeputeerde Staten van Gelderland gespeeld. Zij
zaten in die tijd erg verlegen om nieuwe plaatsen voor
'katholieke krankzinnige vrouwen' uit het Gelderse.
Hoofdgebouw S». Anna, Venray
Via de heren Trynes en M. Poels (wethouder van de ge
meente Venray) kwamen de deputé's van Gelderland in
kontakt met het hoofdbestuur van de Kongregatie der
Zusters van Liefde in Gent (B). Zij hadden het genoegen
dat Mgr. Eugènc van Rechem, generaal overste van de
Zusters van Liefde, en Zr. Ghislaine, algemeen overste van
de Zusters van Liefde, zich bereid verklaarden in Venray
een psychiatrische inrichting te bouwen.
Medewerking van de gemeenteraad van Venray
De medewerking van de gemeente Venray voor de bouw
van de nieuwe inrichting vonden wij verwoord in het
gemeentelijk archief in een verslag van een spoedvergade
ring van de gemeenteraad op 9 juli 1906.
Naast de voorzitter burgemeester Esser en de sekretaris P.
Sloot waren aanwezig de raadsleden H. Cosfer, M. Poels
(wethouder), Jac Aerts, H. Janssen, T. Camps, J. M.
Michels, A. Loonen, Th. Slits, J. Coenen en V. Fonck.
We citeren voor u het gedeelte uit dit verslag dat betrek
king heeft op de bouw van St. Anna:
'Vergadering van den 9 Juli 1906
De Voorzitter opent de vergadering met gebed. Het voorlezen der
Notulen der vorige vergadering wordt tot de volgende vergadering
aangehouden.
De Voorzitter deelt mede, dat hij cene spoedeischende vergadering
heeft doen beleggen tengevolge van een ingekomen verzoek, in zake
het bouwen van een tweede krankzinnigengesticht in deze gemeente,
speciaal voor vrouwelijke patiënten. Waar het zal worden gebouwd is
nog niet bepaald en hij kan daarover geene verdere inlichtingen
verstrekken, om reden de behandeling dezer zaak buiten het gemeen
tebestuur is behandeld. Dit deelt hij niet mede, ten blijke, dat hij niet
voor de zaak is, integendeel waardeert hij het zeer, dat men ook
buiten den gemeenteraad en Bestuur, medewerkt om den vooruit
gang der gemeente te helpen bevorderen.
De heer Trynes, die voor de tot standkoming van het eerste gesticht
heeft gewerkt, heeft ook de tot standkoming van het tweede zoover
bevorderd.
Hij wijst verder op het groote voordeel, wat bij een vrouwen
krankzinnigengesticht voor de inwoners direct meer bestaat, dan bij
een gesticht voor mannelijke patiënten, en vermeent dan ook, dat
eene kleine tegemoetkoming in de aanlegkosten, die gevraagd wordt,
van 2000,- a 3000,- door de gemeente zonder bezwaar kan
verleend worden.
De heer Fonck zegt, dat niet alleen de inwoners er een groot voordeel
bij zullen hebben, maar ook de gemeente.
De Voorzitter deelt nog officieus mede, dat hij een kabinet-schrijven
van den heer Commissaris der Koningin heeft ontvangen, waarbij
deze de zaak zeer aanbeveelt. De heeren Trynes en Janssen zijn bij
den heer Commissaris geweest en deze dringt dan ook op spoed aan
eene beslissing te nemen, daar ook reeds stappen worden gedaan,
gemeld gesticht ergens anders te plaatsen.
Pe heer Slits vraagt waarvoor deze subsidie eigenlijk moet dienen.
De Voorzitter licht de zaak nader toe, en deelt mede, dat voor den
aankoop van het terrein een vasten prijs door de Congregatie is
gesteld, waarbij het gevraagde zal moeten worden bijgevoegd, wil
men koopster worden.
De heer Hub. Janssen deelt nog mede, dat men eenigen grond,
zandgrond, gratis zal moeten afstaan. Hij stelt tevens voor niet
3000,- maar f 4000,- uit te trekken dan kan men andere tekorten
ook nog dekken.
Den heer Janssen wordt bemerkt dat zooiets niet gaat, vooreerst
wordt 3000,- voldoende geacht, zodat het meer dezes geld toch
dient verantwoord te worden en ten tweede dat men daarmede geene
tekorten onderhands kan dekken.
Wordt den heer Aerts geantwoord, dat als deze patiënten een eigen
inkomen bezitten, deze in den hoofdelijkcn omslag kunnen en dienen
te worden aangeslagen,
De Voorzitter brengt hierna in aanvraag of eene subsidie van
3000,- wordt verleend voor de stichting van het tweede krankzin
nigengesticht voor vrouwen in deze gemeente. Wordt metalgemeene
stemmen goedgekeurd".
Tot zover dan het Verslag van de Venray se gemeenteraad
op 9 juli 1906.
Tussen de wegen naar Overloon en Maashees
Intussen hadden de heren Trynes en Poels reeds gronden
voor de bouw van de nieuwe inrichting op het oog, een
terrein namelijk ten noorden van het dorp Venray tussen
de grindweg naar Maashees en de zandweg naar Overloon.
Een terrein dat bestond uit schriele dennebosjes, zandver
stuivingen en heivlakten.
Op 21 november 1906 kwamen Mgr. Van Rechem en Zr.
Ghislaine naar V enray om dit bouwterrein te bekijken. Op
dezelfde dag liet Mgr. Van Rechem de provinciale bc-
stuurderen van Gelderland en Limburg weten bereid te
zijn in Venray een psychiatrische inrichting voor vrouwe
lijke patiënten te bouwen.
De heer Trynes kreeg van Mgr. Van Rechem volmacht
zich met de 25 verschillende grondeigenaren van het ruim
56 hektaren beslaand terrein in verbinding te stellen en het
terrein geleidelijk aan te kopen voor rekening van de Zus
ters van Liefde. Om in Nederland juridische moeilijkhe
den te ontlopen vanwege de Belgische nationaliteit van de
stichters, werd op 21 september 1906 opgericht de 'Veree-
niging der Zusters van Liefde, gevestigd te Venraay'. De
nieuwe stichting kreeg op 8 januari 1907 de koninklijke
goedkeuring, die op 31 januari 1907 in de Staatscourant
werd gepubliceerd. En nadat op 13 mei 1907 (14 dagen
vóór de officiële opening van St. Servatius') de bouwplan
nen door de minister waren goedgekeurd, stond niets meer
de bouw van de nieuwe inrichting in de weg.
de bouwplannen een kopie van
huize 'caritas' in het
belgische melle
Die bouwplannen voor Venray hebben overigens niet veel
denkwerk van de bouwheren gevraagd. In die dagen vol
tooide men namelijk juist de bouw van een nieuwe psy
chiatrische inrichting (Huize 'Caritas') in het Belgische
plaatsje Melle bij Gent.
Mgr. Van Rechem nam gewoon de bouwtekeningen van
Melle en reproduceerde deze Vlaamse inrichting - hier en
daar wat bijgeschaafd en verbeterd - in het Limburgse
Venray. Het was zelfs vroeger zo, dat men met de sleutels
van 'Melle' heel wat deuren in St. Anna kon openen en
omgekeerd. Overigens bedroeg de totale koopsom van de
ongeveer 60 hektaren bouwterrein in Venray 25.835,25.
Op 16 juli 1907 werd bij Koninklijk Besluit vergunning
verleend voor de bouw van de nieuwe inrichting. De in
richting zou bestaan uit twaalf paviljoenen (alsmede een
aantal dienstgebouwen) waarin niet meer dan 599 vrouwen
verpleegd zouden mogen worden. De geneeskundige be
handeling moest worden opgedragen aan tenminste vier
geneeskundigen, gevestigd in woningen op het terrein van
de inrichting.
Bouwwerkzaamheden
Mgr. Van Rechem en Zuster Ghislaine gebruikten niet
alleen de bouwtekeningen van de nieuwe inrichting in het
Belgische Melle om daarmee St. Anna in Venray 'na-te-
bouwen', maar zij brachten ook de komplete - uiteraard
Belgische - staf van architekt, aannemer De Braeckeleire
met zijn onderaannemers en opzichters in Venray in be
weging.
Maar zij hadden ook nog een 300 bouwvakkers in Venray
nodig. Ook dat was geen probleem. 'Melle' was immers
bijna klaar en men nam 150 bouwvakkers uit Melle mee
naar Venray. En de andere helft van het benodigde aantal
moest men in Venray zelf proberen te vinden. Ook dat
probleem werd snel opgelost.
Op anderhalve kilometer afstand van de bouwplaats waren
immers de Nederlandse aannemers van Groenendaal en
Martens de laatste hand aan het nieuwe 'St. Servatius' aan
het leggen. Een C.A.O. in de bouw was er nog niet en
hoofdaannemer De Braeckeleire betaalde gewoon drie
cent per uur méér dan zijn Servaas-kollega's. Heel wat
Servaas-bouwvakkers lieten dan ook Servaas in de steek en
liepen vlot over naar St. Anna-in-aanbouw.
Er werd overigens hard en in akkoord gewerkt en als we
'de annalen' mogen geloven werd er daarbij behoorlijk wat
'schnaps' gedronken. We vonden daarover deze aanteke
ning:
f>rovincie Gelderland. Gedeputeerde Staten van Gelder
and zaten dringend verlegen om nieuwe plaatsen voor
Metselaar Jacob Oudenhoven stond hoog op de steiger
met de troffel in de hand naar beneden te roepen: breng
steen en de flesch meteen".
En die stenen kwamen uit de ovens van Van Haren in
Overloon en werden in wagentjes tot onder de steigers
vervoerd.
Aanvankelijk was men van plan de nieuwe inrichting in
1909 klaar te hebben, zodat dan de eerste patiënten /ouden
kunnen worden opgenomen.
Dit plan moest men echter al spoedig laten varen. De bouw
van 'St. Anna' zou en moest sneller gaan. Er moest alles op
alles worden gezet om reeds in 1908 een aantal patiënten te
kunnen opnemen. De oorzaak van deze haast lag in de
en v
w p'a
vrouwelijke patiënten en zetten daarom de bouwheren i
Venray onder zware druk.
Dat er door die haast soms fouten bij de bouwwerk/aam
heden werden gemaakt, kon niet uitblijven. Enkele jaren
later zou dan ook het stukadoorwerk aan de plafonds in
verschillende paviljoenen met grote plakken naar beneden
vallen. Ook vanwege die haast besloten de Zusters van
Liefde de officiële opening van St. Anna maar wat uit te
stellen. Dat zou dan 1911 worden.
de werkers van het eerste uur
Om de komst van de eerste patiënten en de Zusters tijdig te
kunnen voorbereiden, arriveerde op 4 november 1908 - de
stichtingsdag van de kongregatie der Zusters van Liefde -
de eerste groep Zusters uit België onder leiding van Mgr.
Van Rechem en Zr. Ghislaine in Venray.
Het waren de Zusters Chrysanthe (die de eerste Overste
van St. Anna zou worden), Scholastique, Orphanie, Lucil
le, Lydie, Wilhelmina, Boniface en Constant.
Twee door paarden getrokken rijtuigen stonden gereed
aan het station van Venray om het gezelschap af te halen.
Hoe die eerste indrukken van de Zusters over St. Anna in
aanbouw waren, lazen we in het Gedenkboek 'Een halve
eeuw Sint Anna Venray', dat onder redaktie van dokter
Marlet verscheen bij gelegenheid van het 50-jarig bestaan
van het psychiatrisch centrum. Wij citeren:
„Als muilezels beladen, vond het tien man sterke gezelschap, met de
eerwaarde Vader naast de koetsier op de bok, nog juist plaats genoeg in de
riituigen om het niet te begeven. Dan ging het op een sukkeldrafje voort
in de richting van het dorp. Jonge klanten die de eerste medestichter essen
veelal waren, hadden zij pret genoeg en tuurden zij gretig uit naar hun
nieuwe omgeving. Aan dezelfde geestelijke stam als de Broeders van
Liefde ontsproten, wijdden zij natuurlijk aan het zijn voltooiing nader
ende St. Servatius-gesticht, dat zij passeerden, hun volle aandacht.
'Toen wij uitgestapt waren' - zo gaat de geschiedenis voort - 'zagen wij
niets dan omgewoeld land en in de verte een groot gebouw, waarsan de
voordeur en de vensters met planken dichtgespijkerd waren.
Aannemer De Braeckeleire, die ons stond op te wachten en slordig wat
brikken gestrooid had in de richting van het huis, kreeg van de eerwaarde
Vader meteen een veeg uit de pan omdat hij alsnog verzuimd had een
behoorlijke weg te banen. Dan begonnen wij met De Braeckeleire en de
eerwaarde Vader voorop, van steen op steen onze springprocessie naar
het huis Moeder Ghislaine huppelde achteraan. Alleen wie jong was en
zeer lange benen had, kon het halen; wie die niet had stapte er maar op
los.
Buiten adem bereikten wij het gebouwdat wij dooreen zij-ingang binnen
gingen en dat nog nauwelijks bewoonbaar was. In de gang ontbraken hier
en daar de vloeren en bij ontstentenis van deuren en vensters, tochtte het
er als in een schuur".
De eerste patiënte
Tot zover het verslag van de werkers van het eerste uur. Zij
hebben in de begindagen van St. Anna moeten leven en
werken onder zeer primitieve omstandigheden. Geen
enkel paviljoen was helemaal klaar. De waterleiding was
nog in aanleg. Van elektriciteit was in die begindagen nog
geen sprake. Men moest zich behelpen met petroleum
lampen. In plaats van de centrale verwarming deden voor
alsnog een aantal potkachels dienst. Wasmachines had
men het eerste jaar niet. De was moest met de hand worden
gedaan.
Het grootste probleem was in de begindagen van St. Anna
echter het zand. Bij ruw weer waaide alles vol en onder het
zand. Men at bij wijze van spreken van de morgen tot de
avond zand.
Het lag dus wel voor de hand, dat de Zusters in die tijd nog
geen behoefte hadden aan een officiële openingsplechtig
heid van de nieuwe inrichting.
Op 10 december 1908 kwamen nog acht Zusters uit België
de gelederen versterken. Intussen was pater Liberatus van
de Franciscanen uit Venray benoemd als eerste rektor van
St. Anna. En op 18 november 1908 kwam dokter Goos-
sens als de eerste geneesheer-direkteur in dienst van St.
Anna.
Dokter Goossens had in de psychiatrische inrichting 'Rei-
nier van Arkel' in 's-Hertogenbosch en in het één jaar
eerder geopende St. Servatius psychiatrische ervaring op
gedaan.
Op 5 december 1908 waren de eerste drie paviljoenen
voltooid. Dat waren St. Vincent (voor 98 patiënten), St.
Bernard (voor 49 patiënten) en het in de Tweede Wereld
oorlog verwoeste paviljoen Terhagen (voor 43 patiënten
Wat meer zegt: op 15 december 1908 was een gedeelte van
paviljoen St. Vincent gereed voor bedverpleging en kon op
deze historische dag de eerste patiënte van St. Anna wor
den opgenomen. Zij opende, spoedig gevolgd door 77
patiënten uit Gelderland en 3 uit Zuid-Holland, de lange
rij van patiënten die in de loop der jaren nog zouden
worden opgenomen.
In december 1909 bestond de totale bevolking van St.
Anna uit 29 religieuzen, 2 geneesheren, 3 dienstmeisjes en
206 patiënten.
De verpleegprijs bedroeg 335,- per jaar!
En hiermee hebben we de eerste bladzijden van de ge
schiedenis van St. Anna voor Anna-Servaas Nieuws ge
schreven. Een geschiedenis waarmee nog zoveel mensen te
maken zouden krijgen. De ontwikkeling van het krank
zinnigengesticht St. Anna tot modern psychiatrisch cen
trum is begonnen.
In onze volgende aflevering zullen we haar vervolgen.
J. Roodbeen
(wordt vervolgd) foto's op deze pagina anno 1925
