Van een automaat, die denkt
De Internationale toestand
Het Portret -c J
IN DE AFGELOOPEN WEEK
Dc laatste dagen is Moskou het cen
trum van een druk en zeer veel
zijdig diplomatiek verkeer. Er zijn
vertegenwoordigers van tal van sta
ten aangekomen, of ze worden ver
wacht. Daar is allereerst een Duit-
sche militaire missie, die de defini
tieve grenslijn door Polen komt vast
stellen. De Turksche minister van
Buitenlandsche Zaken, Saradjoglu, is
er, de Estlandsche minister Selter is
er kort geweest en is na een onder
houd met Molotof naar zijn hoofd
stad teruggevlogen, terwijl Von Rib-
bentrop naar de Russische hoofdstad
is gekomen. Om dan nog niet te
spreken van een Bulgaarsche mili
taire missie, die komt onderhandelen
over een luchtlijn.
Het meest sensationeel is wel het bezoek
van den Estlandschen minister, dat eerder
dan oorspronkelijk het plan was, werd be
ëindigd. Minister Selter zou, toen hij te
Moskou was, een uitnoodiging hebben ge
kregen om bij Molotof te komen, en daar
moeten hem in ultimatieven vorm eischen
zijn gesteld van zóó vèrstrekkenden aard,
dat hij er onmiddellijk zijn regeering van
in kennis meende te moeten stellen. Turkije
schijnt ten doel te hebben met Rusland
maatregelen te willen bespreken voor
wederzijdschen bijstand voor het geval
Duitschland via de Zwarte Zee verder naar
het Oosten zou willen opdringen, doch an
derzijds wordt gezegd, dat Turkije via Rus
land een vriendschappelijk pact met
Duitschland sluit. Dat zou dan weer een
nieuwe verrassing zijn,
In Polen.
In het bezette gebied ten Oosten van de
demarcatielijn steken de Russen hun op
vattingen niet onder stoelen en banken.
Integendeel, zij hebben de bolsjewiseering
overal met kracht aangevat. Poolsche land
goederen worden onder de boeren verdeeld,
in de bezette plaatsen worden de meest
„extremistische" elementen tot plaatselijke
sovjets benoemd, fabrieken zijn onder lei
ding van een arbeiders-comité gesteld, de
Zondag als rustdag is afgeschaft, het land
wordt bewerkt met geschriften en films.
Ook Italië is van een en ander, dat dank
zij de medewerking van Duitschland plaats
heeft, verwonderd en verstoord. Toch is 'er
nog geen sprake van oneenigheid tusschen
de beide nieuwbakken partners van het
Duitsch-Russische verdrag. Waar noodig,
trekken de Duitschers terug op de vastge
stelde lijn en nemen de Russen het ver
laten terrein in bezit. De strijd in Polen
nadert zijn einde, al wordt nog hier en
daar gevochten en houdt Warschau nog
stand,
De neutralen en de contrabande.
De moeilijkheden voor den neutralen
handel worden mét den dag erger: Een
groot aantal schepen wordt door dé Engel-
schen aangehouden en aan een streng
onderzoek naar contrabande onderworpen.
Tal van schepen van onze Holla nd-Ame?
rika-lijn korheh eenvoudig niet opdagen,
zonder dat men weet, waar ze zich bevin
den. Zweden heeft een conflict met
Duitschland over het in den grond boren
van het vrachtschip „Gertrud Bratt", dat
een lading houtpulp naar Engeland zou
vervoeren. Ook Finland is hevig veront
rust door het tot zinken brengen van de
„Walma" door een Duitschen onderzeeër.
Daar cellulose inderdaad contrabande is,
daar ze gebruikt wordt voor munitiefabri-
cage, zal er voor Zweden en Finland Weinig
anders opzitten dan de uitvoer van deze
stof naar Engeland stop te zetten, aange
zien ze anders de kans loopen, dat haar
geheele handelsvloot wordt getorpedeerd.
Voor Engeland is dit een strop.
Aan het Westfront
blijft het nog steeds betrekkelijk kalm.
Beide partijen blijven versterkingen aan
voeren, in de Saar-omgeving hebben artil
lerie-gevechten plaats, er wordt melding
gemaakt van het neerschieten van vlieg
tuigen; boven Duitschland worden nog
steeds door de Engelschen strooibiljetten
uitgeworpen; de Opperste Oorlogsraad der
Geallieerden heeft „ergens in Sussex" ver
gaderd, maar van een oorlog op groote
schaal is nog geen sprake. Op zee is meer
activiteit. Daar woedt de duikbootenoorlog
in al zijn kracht. Chamberlain heeft in het
Lagerhuis uiteengezet, dat de geallieerden
ten doel hebben, de economische structuur
van den vijand te desorganiseeren, en daar
door Duitschland te- beletten, den oorlog
voort te zetten. Aangezien daarbij echter
moest worden erkend, dat Duitschland over
groote voorraden beschikt, waarschuwde
de premier tegen .te gipot optimisme ten
opzichte van den duur van den oorlog. Dit
laatste moge blijken uit het aanbod van
Duitschland omBelgië tarwe te
leveren
De Communistische partij in Frank
rijk Verbóden."'
Van de vele ?gebeurtemssen in het bui
tenland van e'lken dag Grenen wij hier nog
te vermelden Het rëédèl eenigen tijd ver
wachte verbod van Adc Communistische
partij en allé direct'óf indirect met haar
in verband staande organisaties en vereeni-
gingen. Reeds - waren 'ebnige bladen als de
„HumanitéfJ, „Ce -SóirT. en enkele kleinere
verboden De reden vaij dit krasse optreden
tegen de partij, die 73 vertegenwoordigers
in de Kamer en in den Senaat telt en
waartoe bovendien vele burgemeesters en
gemeenteraadsleden behooren, ligt in het
feit, dat de Cömmtiftisleö ook na het
Duitsch-Russische vera tag- én den Russi-
schen inval in Polen de politiek van Mos
kou bleven verdedigen en zich daardoor
buiten de volksgemeenschap plaatsten. De
Communisten waren de vorige week reeds
uit de vakbeweging gestooten. "Wel wijzigen
zich den laatsten tijd alle verhoudingen
grondig: in Brest-Litovsk verbroederden
zich deze week nationaal-socialisten en
bolsjewieken, in Frankrijk worden nu de
communisten, die meermalen vrij veel in
vloed oefenden op het landsbestuur, buiten
de gemeenschap geplaatst.
ONJUISTE BERICHTEN—EEN GEVAAR
VOOR ONZE NEUTRALITEIT.
Wij staan sterk op de handhaving van
onze neutraliteit; en dit wordt ons door
niemand kwalijk genomen zelfs niet
door de ooi-log voeren de partijen, die er
zelfs van overtuigd moeten zijn, dat deze
houding van Nederland het beste met hun
eigen belangen strookt.
Willen wij echter in den algeheelen zin
des woords neutraal zijn en blijven, dan
moeten wij ook nauwgezet alles vermijden,
wat met deze onzijdigheid in strijd is. Zoo
hebben wij in het openbaar geen enkele
der oorlogvoerende partijen vóór te trek
ken, onverschillig naar welke zijde onze
sympathie uitgaat Neutraliteit is onpar
tijdigheid.
Dit betoog klemt te meer, wanneer het
betreft het verspreiden van eenzijdig ge
tinte en daarenboven onjuiste berichten,
afkomstig van een der beide partijen. Daar
door wordt een verkeerde voorstelling van
den waren toestand in het leven geroepen.
Het heeft ongetwijfeld in de bedoeling ge
legen van onze regeering, om ook dóór-
tegen te waarschuwen, toen zij bepaalde
wenken gaf ten aanzien van bepaalde uitin
gen in de pers.
Den ouderen onder ons heugt het nog
zeer goed, hoe in den wereldoorlog van
beide zijden niet alleen hevig met gra
naten, doch ook met spek werd geschoten.
Door de eerste worden menschen gedood,
door het tweede vergiftigd. Onjuiste, ten-
dentieuse berichtgeving moet streng uit
onze bladen worden geweerd.
Ook in dezen oorlog, hoewel nog geen
maand oud, heeft men blijkbaar reeds on
middellijk zijn toevlucht genomen tot de
onjuiste berichtgeving, met het kennelijk
doel, daarmede de openbare meening in de
neutrale landen te beïnvloeden. Ook onze
pers weet daarvan mede te spreken.
Het Engelsche Ministerie van Voorlich
ting waarover ook in het eigen land
steen en been wordt geklaagd heeft b.v.
thans reeds een record geslagen in het
maken van, wat men zacht uitgedrukt zou
kunnen noemenflaters. Wij herinneren
hier slechts aan het verslag van den lucht-
raid op Wilhelmshaven, waarvan het oor
spronkelijk heette dat alle Engelsche vlieg
tuigen veilig en wel naar hun bases waren
teruggekeerd; oproerige bewegingen in het
Protectoraat; de verdwijning van Göbbels,
enz. Later heeft men foto's gezien van de
begrafenis der twaalf bij Wilhelmshaven
gedode Engelsche vliegers; Nederlandsche
journalisten van onverdachte reputatie
hebben zich er van kunnen overtuigen dat
in het Protectqj-aat pais en -vrêe heerscht,
althans geen oproer heeft plaats gehad; den
„verdwenen" Göbbels hebben zij, die daar
toe lust gevoelden, een redevoering kunnen
hooren houden voor de radio.
Een dergelijke voorlichting kunnen wij
niet bewonderen, evenmin als wij bewon
dering kunnen koesteren voor een Minis
terie van Voorlichting, dat zich op derge
lijke wijze zelf aan de kaak stelt en blijk
baar niet bij machte is om te begrijpen, in
welk belachelijk daglicht het zich stelt.
Met nadruk moet worden gewaarschuwd
tegen het publiceeren van op de oorlog
voering of oorlogsdaden betrekking heb
bend nieuws, waarvoor niet de noodige
waarborgen bestaan, dat het inderdaad
juist is. Onjuiste berichten, van welke
zijde ook, misleiden den lezer en vormen
een gevaar voor de strikte neutraliteit,
waartoe Nederland zich heeft verbonden.
VAN DE WEEK
MAURICE GUSTAVE GAMELIN,
de Opperbevelhebber der Entente.
De geheele wereld wacht op de
ontwikkeling van den strijd aan het
Westfront. De man, van wiens plan
nen in dit opzicht wel het meest zal
afhangen, is generaal Gamelin, om
dat op zijn schouders het opperbevel
rust over alle Fransohe en Engelsche
strijdki-achten te land, ter zee en in
de lucht. Reeds in 1906 had de jonge
Gamelin de aandacht op zich geves
tigd van Maarschaik Joffre, toen nog
divisie-commandant, die den kapi
tein der jagers Gamelin tot zijn
ordonnance-officier benoemde en
hem later tijdens den Eersten Wereld
oorlog zijn persoonlijken adjudant
maakte. Gamelin had een groot aan
deel in den eersten slag aan de
Marne. Later vocht hij in Syrië tegen
de Druzen. In 1935 werd hij benoemd
tot Chef van den Grooten Generalen
Staf van het Fransche leger en dus
automatisch tot Opperbevelhebber in
tijd van oorlog. Men had in Frankrijk
geen beteren generaal kunnen kiezen
en de Duitschers zullen het nog
moeilijk genoeg door hem krijgen.
VJ
BREST-LITOVSK.
Brest-Litovsk was voor Polen, vooral uit
verkeers-politiek oogpunt, van zeer groote
beteekenis. Niet minder dan zes belang
rijke spoorlijnen komen in deze stad
samen. Van buitengewoon veel belang is
ook het Brest-Litovsk-kanaal, dat de
Dnjepr met de Boeg verbindt. Dit kanaal
is 80 km lang en werd pas kort geleden
op een diepte van 2.30 m gebracht. Het
aantal inwoners van Brest-Litovsk varieert
van 50.000 tot 60.000, waaronder zich on
geveer 30.000 Joden bevinden. Zij ver
tegenwoordigen den handelsstand.
GDYNIA THANS GOTENHAFEN.
minb"*p^-president Calinescu naar het Roemeensclie Athenaeum, waar het werd op
gebaard. Op den achtergrond (in uniform) de nieuwe regeering.
Duitschland is door de overgave van
Gdynia of Gdingen de grootste en tevens
modernst geoutilleerde haven van de
Oostzee rijker geworden. Hoewel Danzig
van het Rijk werd gescheiden, om Polen
als „vrije en onbelemmerde toegang tot
de Oostzee" te dienen, werden van Pool
sche zijde dadelijk grootscheepsche plan
nen uitgewerkt tot het stichten van een
moderne haven in de onmiddellijke nabij-
hied. Hiertoe werd Gdingen uitverkoren,
te dien tijde een klein*, onbeduidend vis-
schersdorpje op 14 km afstand. Hoe snel
deze havenplaats groeide, blijkt wel hier
uit, dat zij in 7925 ca. 5000 inwoners telde,
in 1938 evenwel 100.000. De havenwerken
kunnen bogen op dé1 nieuwste laad- en
los-inrichtingen.
Machines, die vergelijkingen met drie onbe.
kenden oplossen.
f Altijd heeft de rustelooze mensch ge-
poogd op machinale wijze zijn even-
i beeld te scheppen. Altijd zijn er gees-
ten geweest, die het onbereikbare nage-
j streefd hebben, menschen, die meen-
j den, dat men van staal en vele prepa-
raten werkelijk een zelfstandig func-
j tioneerend instrument kon vervaardi-
j gen, dat gelijk gesteld zou kunnen
worden met den mensch zelf.
Laten we erkc men, dat 't gelukkig
is, dat de inderdaad zeer vindingrijke
geest van den mensch nog altijd niet
geslaagd is zijn doel: den volmaakten
j robot te construeeren. Niettemin is het
interessant eens na te gaan wat ver-
schillende experimenten opleverden.
J Ze zijn als technische grap in ieder ge
val belangwekkend genoeg.
TOEN Thomas Alva Edison de wereld
in opschudding bracht met zijn nieu
we fonograaf, hebben ernstige man
nen met de grootste zekerheid verklaard,
dat zij heelemaal niet van plan waren zich
door een „buikspreker" voor den gek te
laten houden. Zoo onwaarschijnlijk leek
hun het feit, dat de menschelijke stem vast
gelegd zou kunnen worden op een metalen
cylinder.
Zooals men weet, werden voor het appa
raat van Edison de klanken vastgelegd op
een rol, waarop een lange spiraalgroef werd
gegraveerd; dit systeem wordt nog voor de
dictafoon gebruikt. Eerst later kwam men
tot den platten ebonieten schijf, dien wij
cis gramofoonplaat kennen. Tegenover al
wat nieuw is, staat de in zijn hart altijd
conservatieven mensch vrijwel zonder uit
zondering afwijzend.
En toch heeft men reeds vroeg kennis
kunnen maken met zoogenaamde „spreek-
jtomaten" en de „ijzeren robot" uit onze
ngen is allerminst een nieuwe verschij
ning.'Ook al wordt er tegenwoordig een
veel intensiever belangstelling getoond
voor dit onderwerp, van een origineele
creatie Kan geen sprake zijn.
Bovendien, geen enkele van die oiide,
automatische „menschen" is dus geheel en
goed functionneerend bewaard gebleven.
Wij weten derhalve niet precies hoe deze
poppen gewerkt hebben en moeten derhal
ve afgaan op de dikwijls fantastische be
schrijvingen van de tijdgenooten.
De beroemde theoloog van de vroege Mid
deieeuwen on scholasticus Albertus Mag
r.us van vvien de menschen maar al te
graag geloofden, dat bij een verbond had
gesloten met den duivel, omdat zij anders
Schrijfautomaten van Droz uit het begin van de negentiende eeuw.
geleerde heeren hadden verklaard dat dit
werkstuk ten zeerste haar lof verdiende, in
de eerste plaats wegens zijn belangrijkheid,
maar in de tweede plaats vanwege de
prachtige uitvoering." Over het verdere lot
van deze automaat verkeert men in het on
zekere. Wellicht is het toestel geheel ver
nield door zijn schepper, ofwel heeft deze
het apparaat voor een beduidende som
gelds verkocht aan voorname vreemdelin
gen.
Een automaat versloeg Napoleon.
EEN andere automatische mensch, die
in zijn tijd veel opzien baarde, was
de schaakautomaat van den Hongaar
Wolfgang van Kempelen, die zijn „mensch"
in 1769 geconstrueerd heeft. Hij mocht zich
daarbij verheugen in den financieelen
steun van Keizer Franz Joseph II, die de
uitvinding van Kempelen niet alleen be
vorderd had, maa»* deze bovendien aan alle
Europeesche hoven wenschte te vertoonen.
Het apparaat bestond uit een tafel, die in
vele opzichten deed denken aan een kast,
waarachter een in Turkschen dracht ge
kleede houten figuur voor het schaakbord
gezeten was. De schaakstukken werden nu
door de linkerhand van den houten Turk
verzet. Wanneer de koningin zijn naam
„Gardez" noemde, schudde de houten
schaakmeester tweemaal met het hoofd. En
gebeurde het een enkele maal dat een
schaker van vleesch en bloed den strijd
aanbond en deze een verkeerde zet wilde
herstellen, dan schudde de Turk heftig het
hoofd om uitdrukking te geven aan zijn
wrevel. Kempelen, die zijn machine en de
daaraan verbonden geheimen had overge
daan aan het Huis Habsburg, verscheen
met zijn houten pop op elke bijeenkomst.
Bovendien bracht hij een koffertje mee,
dat deed denken aan een hoedendoos. En
ofschoon men aannam dat het kistje iets te
maken had met de automaat, is pien er toch
nooit achter gekomen wat deze „hoeden
doos" nu precies met het apparaat van
doen had.
Toen Napoleon in 1809 in het slot Schön-
brunn te Weenen zijn intrek nam, kon hij
de verleiding niet weerstaan den strijd aan
te binden met de schaakautomaat.
Napoleon werd bij deze gelegenheid
grondig geslagen en was over deze neder
laag zoo razend dat hij met een geweldi
gen vuistslag de houten figuur met tafel
en al in elkaar sloeg. De machine werd la
ter weer gerepareerd en naar Amerika ge-
stuurd, waar zij in 1844 tijdens een brand
in Philadelphia grondig werd verwoest. Tij
dens Kempelens leven, deed het praatje
veel opgeld dat zich in het kastje een ge
niale dwerg-schaakmeester bevond, die het
spel leidde. Maar aangezien de triomfen
van de houten automaat zich uitstrekken
over een tijdvak van 110 jaar, schijnt deze
veronderstelling niet wel te rechtvaardi
gen, zooals trouwens ook een andere these
om het fenomenale succes te verklaren, n.l.
dat Kempelen een uitstekend hypnotiseur
was, die dank zij deze talenten in staat
was zijn leven lang de wereld voor den
gek te houden, op losse schroeven staat.
Welk een diepen indruk deze machani-
sche „spielereien" op de menschen van
voorbije tijden hebben gemaakt, kan men
zien uit de behandeling van de litteratuur.
Het is een lange weg, die gelegen is tus
schen deze "utomatische grapjes uit een
speculatieven tijd tot de machinale „robot"
een automatische mensch, die geheel uit
ijzer bestaat. Deze „robots" zouden dat
was althans de bedoeling van de construc
teurs bij mechanische werkzaamheden
den mensch van vleesch en bloed geheel te
vervangen. Maar dat was ook al een specu.
latieve gedachte. Eigenlijk beschikt men
niet over de gegevens, waaruit zou blijken,
of dit idee ingang gevonden heeft of wel
dat de practijk er voordeel bij gehad heeft.
Aangezien men er slechts van tijd tot tijd
over hoort, kan men lannemen, dat er geen
sprake is van practische verwezenlijking
dezer plannen. Anders is het evenwel ge
steld met de „denkende machines" die
reeds direct afzagen van het i dee den
mensch uiterlijk na te vormen en die niets
anders wilden maken dan louter machines,
weliswaar met zeer bijzondere, mensche
lijke kwaliteiten en capaciteiten. Een der
gelijk apparaat is onlangs door de technici
Fusch en Wilbör in Amerika gelanceerd en
deze machine is in staat vergelijkingen met
drie onbekenden op te lossen.
Wij zullen afwachten, wat in deze de
waarheid is. In ieder geval staat vast dat
sedert eeuwen toovenaars, alchemisten en
technici zich inspannen het verlossende
woord te vinden, dat het probleem van het
leven zelf zou doen verhuizen naar het rijk
van het bekende, van het mysterielooze.
Maar zoover zijn de heeren nog niet en wij
vreezen voor hen, dat dit geslacht hun tri
omf niet meer zal meemaken, zoo ooit een
geslacht den denkenden mensch van ijzer
zal aanschouwen.
zijn diepgaande kennis van de natuur en
de daarin optredende verschijnselen niet
verklaren konden zou voor het eerst,
zoover wij dat kunnen nagaan, een kunst
matigen mensch vervaardigd hebben, die
in staat was te spreken. Maar de min of
meer ijverzuchtige leerling van Albertu's
Magnus, genaamd Thomas van Aquino, ver
nielde den „sprekenden kop", dien zijn
leermeester in elkaar gezet had, omdat ook
hij er slechts het werk van den duivel in
kon zien. En zijn groote leermeester kon
nog slechts met droefenis en bitterheid vast.
stellen: „Daar is niet één slag het werk van
dertig moeitevolle jaren te gronde gegaan."
Grieksch, Latijn en Fransch naar
verkiezing.
ERST veel later heeft, toen een ge
leerd natuurkundige, Valentin I-Ier
biz, om de Koningin Katharina van
Zweden te vermaken, een anderen „spre
kenden kop" vervaardigd, die naar wensen
op de vragen, die hem voorgelegd werden.
Grieksch, Latijn of Fransch kon antwoor
den op de vragen, welke hem werden ge
steld. Helaas weten we niets van de me
chanische inrichting van dit t ewonderens
waardige kunstwerk en zullen daarom on
zen twijfel aan het bestaan hebben..van dit
wonderwerk niet geheel kunnen onderdruk
ken. Misschien was de uitvinder in dit ge
val inderdaad een handig buikspreker, die
alleen maar een automatische inrichting
had geconstrueerd, om het open en dicht
gaan van de mond te bewerkstelligen.
De eerste,-die er in mocht slagen een
automatischen mensch te vervaardigen,
waaromtrent wij nauwkeurige aanwijzingen
en gegevens- bezitten,-was de Fransche abt
Mical, die met,zijn werk in 1873 proeven af
legde, ten overstaan van de „Académie des
Sciences" te Parijs. Van het geheimzinnige
apparaat werd een ets gemaakt, die nog
thans bewaard wordt- i'h de Bibliothèque Na
tionale van de Fransche hoofdstad. De uit
vinder had een soort tempel gemaakt, met
pilaren en een kroongewelf in den stijl van
Lodewijk XVI. Onder den troonhemel be
vonden zich twee koppen, die op een door
zuilen gedragen voetstuk rusttten. Hierop
waren ingegraveerd ae vier zinnen, die dooi
de automaat gesproken konden worden. De
abt verklaarde dat zijn werk de oplossing
van een belangrijk technisch probleem be-
teekend.q, dat hoewel niet direct onoplos
baar, toch uiterst-moeilijk was en hij voeg
de daaraan tos:
„De Académie des Sciences" heeft in haar J
verslag gezegd, dat deze sprekende koppen j
zeer veel l'.cht kunnen Verspreiden over de j
spreekorganen ..van de menschen en dan in
hét bijzonder over de totstandkoming en I
de vorming van klanken tot woorden. De4
De „schrijfrobot" uit onze dagen.