DE ZWIJGER
HET BEGON IN SEPTEMBER
,,'Dff is een verbaal van de strijd om de bevrijding van Ven ray,
de geschiedenis van zware rampspoeden en een duur gekocht geluk,
de wijheid. Het Is 'n gesckeidenis van mensen dtc in doodsangst el
kander vonden en die elkaar nu alleen bunnen vertellen boe vreselijk
deze tijd voor ben was. Het betekent bet lijden van de mensen uit
de zwaar beproefde gebieden, waarvan de zwaarte in al zijn felheid
slechts kan gevoeld worden door hen, die deze bevrijdingsbei mee
maakten. hier volgt dan de geschiedenis van Venray. dat na weke-
lange artillerieduels, typhoonaanvallen en straatgevechten, in een
puinhoop herschapen, bevrijd werd. Her is een strijd geweest van
weken, voordat de IS Octoberde dag der vrijheid, aanbrak."
Het begoa in September
Door Frankrijk en Belgio snelden
ze voort, de mannen van Patton, Hod
ges. DonijHoy. ao namon Parijs, Brus
sel. Luik, »ij bevrijden do eerste Ne
derlandse stad, Maastricht. Het was
op Zondag 3 September, dal do moffen
in Ven ray tekenen begonnon te ge
ven van enige onzekerheid en onge
rustheid. Do Duitse bezetting van
het Paters klooster, de „Blitamadel"
begon in allerijl mot. kotters le slopen,
terwijl vanaf Deurne eindeloze rijen
mannen van de Roichsarboitsdienst
op de flets Vonray binnentrokken.
Rpde Kruiaauto'6 reden mot grote
vaart door naar het Ziekenhui» in
Togelen, dat. als Krlogslazaret bestemd
was.
v. Hulzen werden plets gevorderd
voor onderdak vöor zo vooi duizend
manschappen, die Venrav op hun to-
ruglocht „aan" zouden doen, terwijl
Hotsen voor de mollen zeer aantrek
kelijke voorwerpen werden. Geruchten
deden de ronde dut do Amerikanen
roods op weg waren naar Roermond
en de Britten doorgestoten waren in
do richting Eindhoven.
De verwarring bereikte op Dinsdag
5 September zijn hoogtepunt, toen
niemand en motion en wij zelf
eigenlijk moer wist wat er aan de
hand was. Do BlitzmMel trokken
huilend op boerenkarren in de rich
ting Verüo, eindeloze coleunee Duit
ser» stroomden vanuit Brabant Von
ray .binnen en trokken langs allerlei'
- j-flbuiBlwi verre*) Wtwi ffrr, rit u©
richting der Heimat.
We zien ze nog voorbij sukkelen,
da helden mot do Poolscho karretjes,
getrokken door half kreupele paarden,
ezels on zolfs ossen. Karren beladen
mol slapende „Sieger" van allerlei
rangon en onderdelen.
zie hem nog zitten de Haupt-
man der infanterie naast do Gofreiter
der Luftwaffe, broodorUjk een ezel
mennend, hem aansporend tot grote
re spood. Maar de ezel die blijkbaar
niet geloofde dat de Amerikanen hem
op de hielen zaton, sjokte kalm 011
bedaard verder de Leun echo weg op,
onkundig van de angst zijn meesters.
Ja ze waren op de terugtocht, do
beklimmere van de Elbroe, de bewa
kers van den Atlantic wall, de be
schermer» van Europa. De terugtocht
over Venrays wegen'had ietB weg van
een spannende wiolorwedstryd, im
mers, in lango rijon stonden de hou
derdon toeschouwers langs de wegen,
verheugd glunderend, zb het dan dat
zij hun enthousiasme moesten botou-
gelen en niet openlijk hun „favorie
ten" mochten aanmoedigen tot nog
grotore snolheid. Ja we voelden ons
roods bevrijd, want had onze Deken
'a-Zondags op da preekstoel niet ge
sproken van een dankprouessie in
vrijheid naar Oostrum?!
En dau de Amerikanen op komst,
de Britten in Eindhoven en Brada.
In alle stilte werden Oranjelinten
verkocht,, spandoeken geschilderd, on
ze meisies maakten Oranjejurkon, de
bloemen voor onzo bevrijders stonden
klaar.
Sommige hadden zelfs de stout
moedigheid om bij de heren der elas
ticiteit. te informeren of do Tommys
al in Eiudïiovon waren....
En dan onzo Mussertmannen. aan
gevoerd door de Ven ray se Beys-Iuyu-
art, Graad Kupers, waren ook al
aangetast door de bevrytliugsroos; met
hun gehele inventaris trokken de ho
ge pieten der N.8.B. onder bescher
ming der S,D. officieren Venray uit,
torwjj 1 de N.K.B. sloeber met zijn
handkarretje zich aansloot b\i zijn
Duitsche strijdmakkere, die reeds er
varing in da tactiek dor olastiacho
oorlop8voering hadden.
Venray werkte niet meer, liet kon
ieder ogenblik gebeuren.... Onderdui
kers kwamen met bleke fcamergezich-
ten weer te voorschijn. Venray stond
gereed.... en om de tijd te dodon trok
ken voie, rijk ou arm. jong on oud,
naar liet Duitse textlellager, in hot
klooster Jerusalem. Hier bevonden
zich 45 ton textielgoederen, achterge
laten door de mannen van do „Fuchs"
die hot blijkbaar niet moor nodig
vonden om ondor do dreigende nade
ring dor invasielegers, onderbroeken
en sokken te sorteren.
Ailes lieten de haren moflen daar
liggen, en vole Venrayors dio do
oorlogsjaren gosloton hadden met
verstelde broeken en hemden, zagen
lum kans schoon, net was daar een
waar paradijs, de l'ucha bood een
zeer ruime sortering; dameskousen,
bustehouders, overjassen, dassen, ou-
broekeu etc. Het was werkelijk een
dolle tijd en menigeen heeft zich daar
In enkele ogenblikken rijk ..gesabo
teerd".
Het verhaal gaat van iemand die
zich een stel leuke strikdassen wildo
aanschaffen on thuis gekomen bemerk
te dat zijn buit bestond uit een duo»
met. bustehouders.
Ja, de bevrijding scheen nabij. Er
waren reeds plannen voor een praal-
volle intocht onzer bevrijders, ,hel
was allomaal zo mooi, or was zoveel
biyde spanning on verwachting.
Eindelijk zonden ze dan komen, die
kerels uit Engeland, Amerika, Nw.-
Zeoland, Australië en misschien zelfs
de mannen der Prinses Irene Brigade.
Hot was alsof oen strak getrokken
masker van onze gezichten was ge
vallen, de ernstige, zorgelijke trekken
waven verdwenen. Men hoefde elkan
der lie' alp' l" yM-lyM'i.i
aan Iedereen die jé tegenkwam: Tie
zijn op komst
O, die vrijheid, die wij toen zo dicht
bij waanden, wat was ze, meer dan
ooit, ver weg.
Wy wisten het niet dat Duitse en
Noderlandso S8ors zich toen bij het
hoopoldskanaal hadden vastgebeten
achter deze stalling, en zo de weg
naar Eindhoven voor het Tweede
Britse leger versperden. Het drong
uiot tot ons door, want verhaalde
Robert Kiek niet steeds van gen.li
eerde patrouilles die bij de Grote Bar
rière de Nederlandse grens gepasseerd
zouden zijn? Wat zei ons hot woord
„patrouille", dat kloino groepje uitge-
lozon veraciitors van den dood, wier
uiteindelijk doel slechts was weer
terug te keren naar do hoofdmacht?
Voor ons waren zjj de voorhoeden
die op weg waren naar Nederland on
binnen eukolo dagen in onze omge
ving to verwachten waren I
Dc moffen hadden echter hun dwa
ze vergissing wel bemerkt; enigszins
van hun schrik bekomen en tot c.e
ontdekking geraakt dat zjj op hol ge
slagen waren voor slecht» loze ge
ruchten. keerden zij woedend terug
en hun houding tegenover de bevol
king werd drieetor en brutaler.
Met schrik zal Vonray altijd terug
denken aan
Donderdag 7 September
Er was tussen de kazerne op het
Veulen en Deurne eon kabel doorge
knipt. 300 Menson werden door de
Ortscommandant gevorderd ter bewa
king. Do politie, die opdracht kreeg
om de mensen bij elkaar te verzame
len, dook met de burgemeester onder!
Een uur lator, het was 's-morgens
om 7 uur, waren alle mannen uil
Venray verdwenen. In paniek trok
ken ze de boeren op, de bosson in,
kippenhokken en hooimijten werden
voorliet eerst .noodwoning". Venray
lag uitgestorven. Het was zo stil op
straat dat de vrouwen er stil van
waren.... Een "ngstge, droigondo span
ning lag over het dorp, zouden de
Grfinen komen?
Het werden zonuwslopende dagen,
zo erg zolfs dat de Ortskommandant
hat op z'n zenuwen kreeg, algemono
„amnestie" verleende. De politie on
burgemeester vonden hot oenter maar
beter om niet aan de oppervlakte te
komen en to wachten op betere tij
den. Dc Duitsers hielden zich voorlo
pig kalm en Venray werd niemands
land. Het leven hernam zijn normaal
verloop, gewerkt werd er practisch
alleen door bakkots on slagers.
Zo regen dc dagen zich in dorre
eentonigheid aaneen, je had eigenlijk
geen besef meer van den tijd, Hel
tweede Britse leger zond nog steeds
patrouilles uit owudo grens bij Budel,
maar verder kwam hot niot.
Intussen had dn u de moffen, na liun
grote trek in onjjo rijwielen, ontdekt
dat het Nederlandse vee niet ln de
handen der Tommys mocht vallon.
Varkens, koeien en paaröon werden
gevorderd, voorlopig nog tegen „zahl
schoine"; daarmee onderging onze
bevolking een tyc van de meest bes
tiale terreur, van plundering on ro
verijen. Lator zouden Kodorlandors,
hot klinkt tnij al» een vloek, de land-
wachters, aan rit lugubere werk
hun bijdrage leveren. zover was het nu
nog niet.
Alle menselijkheid verloren de mof
fen ochter op d»n gedenkwaardige
Zondag, toen de wi ield voor het eerst
de naam Arnhem in de nieuwsbe
richten hoorde er. daarmee de vrese
lijke strijd om Nedetland begon.
De heldere Zondagmorgen
17 September
Het wbb ala ccm belofte, dio helder
stralende zon on daar hoog in de
lucht de zwierende Spitfires, die b\j
Oestrum la-marge.;s een trein kapot
schoten. Voorldüi-sid vlogen er Tom
mys en om 11 u- c dreunde de lucht
van zwaar motorgeronk; vliegende
Porten trokken in de bekende V for
maties hij honderden in Noord-Ooste
lijke richting. Even later klonk uit
de verte het doffe gedonder van neer
ploffende bommen op het vliegveld
Volkol.
De middag verlip in een sfeer van
angstige spanr.inisen afwachting, tot
dat de radio plotseling om kwart voor
vijf eon extra nieuwsbericht uitzond,
dat als een scfiijk door Nederland
ging, ze zijn gelaaci, de Alrbones bü
Arnhem, Nijmogot en Eindhoven.
Weg was alle neerslachtigheid, nu
zou het dan werkf'ijk gebeuren, want
ook do hoofdmci t van het tweede
i - Vv., tig*.*,* -....t'H
richting Eindhoven. Het klonk zo
nuchter hot communiqué uit het
Geallieerde Hoofdkwartier
„Hedenmiddag zijn sterke luchtbmdlngs-
troepen van bei eerste Amerikaanse
luebdeger ln Nederland, een Zuiden
van H</n en Lek neergelaten ter be-
vrljiltng van bet Nederlandse grond
gebied".
Do dagen die nu volgden waren er
van intense spanning en afwachting.
Eindhoven on Nijmegen werdon in
een verrassend snelle doorstoot be
vrijd, waarmee da bekende corridor
dwars door Zuid-Nederland een teit
werd. liet was een vreemde situatie
voor do bevolking ton oosten van
deze lijn en ten westen van do Maas
De Duitsers die totaal overrompeld
worden, hadden geen enkele verde
digingslinie en ze gebeurde het dat
vorschillonde nieuwsgierigon van
Venray naar Grave en Nijmegen
konden trekken, naar bevrijd gebied.
Z(j kwamen terug met geweldig sterke
varhalen over kolossale tanks, hoer-
lijko Engolso sigaretten, de gemoede
lijke Tommys, hun overstelpende
overvloed aan allerlei oorlogsmate
riaal.
Er bereikten ons do oerste kranten
uit bevrjjd Nederland, waarin in
allerlei toonaarden vreugde en dank
baarheid werd geuit over het grote
geluk der bevrijding.
Wat was hot 'n genet 's avonds
onder het- scbaarso lichtje van 'n
kaars in de huiskamer te lozen in
het bevrijdingsnnmmer vart Parool
uit Eindhoven:
„Dankbaar zijn wfontzaggelijk dank
baar voor de bevrijding. Het Is of ln
ons de sluisdeuren van een machtigen
stroom zijn opengezet. Wij danken
God, Die de geschiedenis van vrede
en oorlog, en Die ln die geschiedenis
Zijn weg gaat, en In Wiens weg bet
ligt ons thans vrijheid te schenken
ais een geschenk".
Hel was dien avond alsof ook wü
Teedh bevrijd waron, wat moest dat
toch geweldig zijnvrijboid. Maar
plots werd ons die beleving van dat
geluk wreed verstoord, toen een ste!
schreeuwende Moffen op straat er ons
aan herinnerden dat zy er nog waren.
Ja zo waron er nog, deze van angst
schreeuwende kerels. En in deze da
gen werd hel, ons pas recht duidelijk
wat het betekend onder bezetting te
leven.
Toen de Britse opmars b(| Deurne
on Overloon gestuit werd door S.S.-
divisies en zodoondo het front ais 'n
ijzeren ring om Venray vastgeklon
ken word, begonnen de horon voor.
goed alle menselijkheid af te leggen.
Bijgestaan door de Nederlandsehe
landwacht werden honderden Btuks
vee van de boerderijen en do weiden
woggoliaald en Over do Maas gedre
ven. Winkels werden geplunderd, ter
wijl de fietsen en andere voertuigen
nu eenmaal voorgoed verdwijnen
moesten.
Voor de tweedemaal werd hel dui
delijk dat de bevrijding weer niet zou
komen in een sneltreinvaart met, fan
fares en bloemen.Tedere avond don
derden uit de verte bjj Helmond, As
ten en Oploohet geschut, soms luid
dan schoen hot weer vorder wog to
zijn. En weer zakte de stemming,
moedeloosheid kreeg de overhand,
kwamen ze dan nooit...?
Ja ze zouden komen, maar zo ge
heel anders aan wy verwachtten.
Hot was SO Sept., toon 's avonds
om half zes 20 Britse bommenwerpers
do Duitse artilleriestellingen op hot
terrein van St.Anna bombardeerden.
Een verschrikkelijke verwoesting
ondor dc gebouwen werd aangericht,
met. de Duitse stollingen werd con
groot deel van St. Anna volkomon
vernietigd, 15 doden onder -patiënten
en verpleegstersDit was de oorlog,
do oerste vernielingen en slachtoffers,
daarmee zouden wy «onze vrijheid
moeten kopen. De avond viel in, een
drukkende stemming, oen sfeer van
onheil lag over Venray, want overal
maakten do Moffen stellingen, stel
den luchtafweer op, terwijl ia het
donkor do Tigortanlcs door do stralen
kletterden op weg naar Overloon.
Daar moesten ergens de Engelsen
zijn, niemand wist het precies.
Het was 's avonds half negen, toen
plots eon akelig gierend geluid uit
do vorto aankwam, st-coda sterker
werd, en plots ophield mot 'n
ontzettende ontploffing. Wat was dat,
granaten
Dio oerste angst die je bijna doet
verstijven, maar waarna io onmiddel
lijk als 'n automatische machine je
bukt, orgons tegenaan gaat liggen,
als het maar iets is, dat een govool
hot tafol, "voor do ander do boek 'van
de kamer, als jemaar in elkaar ergens
onder of tegen aan ligt!
De ene slag volgde na de andere,
plots was het stil, ysêlyk stil. Dc
oorsto granaten waron gevallen, waar
zo vandaan kwamon wist niemand,
want hot front was nog vor wog.
liet is een vreemde gewaarwording,
je denkt ieder keer, dar deze granaat
voor jou bestemd is, maar akelig
huilend gaat. io over je heen.
Naarmate er moer komen, werd jo
•„fronzintuig" wakker, aan de hoogte
van de fluittoon weef jr dat de gra
naat dichtbij of verder weg neerploft.
En uiteindelijk word je er gohool
moe vertrouwd, hoowol 'n govool van
onveiligheid en gevaar altijd blijft.
Altijd blijf je gespannen, voortdurend
ben jo op 'n nieuw salvo geconcen
treerd ou het dichtslaan vauoeiideur
kan jo togon de grond doen slaan
van schrik.
Dat. waren dus da eerste granaten
en daarmee werd hot kelderlaven
ingeluid. Bijna niemand voelde zich
moor voilig 's nachts bovengrondden
zo werdon de kelders als slaapplaats
en later ook als woonplaats geïnstal
leerd.
Venray toevluchtsoord
voor evacués
De strijd bü Overloon naderde zijn
hoogtepunt, vanuit het Venrayse ge
bied brulden, loeiden de Duitse nevel
werpers, ecu dor meeat govroosdo
mortieren voor de Tommys. Juist
van doze „sobbing aimers" ofmoaning
minnies", zoals onze bevrijders hen
later noemden, waron uiterst angst-
jagend en govaarlyk.
De Duitse nevolwerpers, eieolrisch
geladen mortieren, mot 8 vuurmonden,
schoten vanaf St Anna hun salvo's
op Overloon, doordat in een razend
snel tempo achtereen 8 granaten af
gevuurd worden gooft hot geheel een
geluid van oen looiendo on brullondo
leeuw, die ijselijke honger heeft. Ook
het geluid van een loeiende koe, be
nadert, do „muziek" van de nevel
werper!
Voortdurend cirkoldon do dubbol-
staartipe Lightings, do snello Spit
fires en Hurricanes over het fronten
hot Duitse hoofdkwartier Venray. De
ene Typhoonaanval na de andere
volgde op de bossen bij Overloon.
Db Duitsers, dio kostto wat kostte,
hun goed to verdedigen linies wildon
houden, dreven de bevolking van de
ïn'fc front gelegen plaatsen eruit, die
van Overloon, Vicrlingsboek, Maas
hoos on Holthees.
Onder granaat vuur en voortdurend
gevaar beschoten te worden door dtf
dnikende Typhoons, trokken de vluch
telingen voort, aleclita weinig mochten
zy meenomen. Waar zy hoon trokken
interesseerde de moffen niet, ln zwei
Sfunden herans, dat was alles! Zu
boden de wegen naar Venray in die
'eerste Ocloberdagen do meest ver-
sclirikkolijke stoot dio ik ooit-gezien
heb. Mensen met kruiwagens, vol-
beladen met dekens en koffers, hand
karren met allerlei bagage. Veei waron
er ook dia enkel een zwaar koffer
droogou; gelaten en willoos sjokten
zij voort, af en toe omkijkend naar
bun dorp, waar de hemel Tends rood
door het vuur getekend was. Dit leek
mij "de ergste verschrikking, liever
potdoven in dio hel van granaten
bij elkaar, dan in 't zicht dér bevrij
ding verdreven re worden van dat
gene, waar je ,]e gehele loven aan
gewerkt hebt. Alles ten prooi te zien
aan plundering en vomioling I
Nooit zal ik vergeten do uitdruk
king van dis Oudo man van 70 jaar,
een Ovarloonse boer, die wist, dat
zijn zoons heimelijk gebleven waren
„zu zullen ons goed beschermen".
Ja or waron van dio onverschrok
ken kerels, die zicli in de grond in
groeven on twaalf dagen loefdon van
voldwortels, tol de moffen hen ont
dekten en hen naar Venray stuurden
Zo werd Vonray naast het centrum
dor Duitso verdediging tussen corridor
en Maas, toevluchtsoord voor al do
verdrevenen uit, de dorpen, die on
middellijk in do frontlijn lagen. Pat
daardoor do meest verwarde toestan
den ontstondeh, is duidolyk.
Maar in de nood laren do mensen
elkaar vinden, en ledereen nam
gaarne 10 tol. 20 evacués in hillfl,
sommige boeren gaven onderdak aan
50 a 80 mouseii!
Hot klinkt, nu bijna ongelooflijk,
maar in fcytl van nood en gevaar is
alle» mogelijk. Eten waa er ruim vol
doende, vlees m overvloed want de
moesten slachten liun vee af, omdat
of do moffen bot moenwnou, of het
rav's inwoners aantal steeg in enkele
dagon van 17000 tot 26000! Intussen
vielen enkelo malen per dag doovor-
rampelende salvo'» granaten, storings-
vuur noomt men zoiets, want stond
aan de toegang vau Venray niet:
Achturig, die Stadtliegt uiitor feind-
lichoin Stóringsfoiioi
Dit storingBvuur, dat zo onorm
venaderlijk was door bei plots ge
beuren, eiste vela slachtoffers. Ineens
was de lucht gevuld met gierende
geluiden, zware ontploffingen en
daarna ysolyko stilto. ledcro koer
daarop klonk daarop het gekerm van
gewonden, waren sommige straten
gekleurd van bloed. In één huisgezin
op 'n morgen drie doden, ergens
sudors 'n jongen voor zijn lovon ver
minkt. Venray werd frontstad.
Nn wisten wij liet zeker, de moffen
zouden niet moor terugtrekken, steeds
talrijker kwamen, de salvo's onop
houdelijk doken de Typhoons neer
dicht in do buurt vau net dorp. In
al zijn verstil rikking, biedt de (luik-
aanval vau dit vliegtuig, dat de zo
gevaarlijke raketten neerschiet, iets
geweldigs imponerend Eerst onkels
mal on cirkelend als een roofvogel die
zijn prooi zoekt, dan plots Is'n hoog-
gierend geluid neerstortend pijlsnel
omlaag, torwijl vuurstralen uit z'n
neus spuiten, even later gevolgd door
de raketbomrnen, die met 'n don
derende ontploffing alles verbrijzelen.
Wat waren zo bang, de liorenmoffen,
voor deze bewoog! jjko roofvogels.
Nog was Venray niet het onmid-
delliiko dool on dus volgde ieder mot
gespannen aandacht do duikmanoo-
vres, van dit nieuwe vliegtuig. Hoog
optrekkend loeiden zij over het dorp
heen, steeds maar weer neorsuisend
op do Duitsore, dio zich in do bossen
verschanst hadden. Voorde toeschou
wers 'n imponerende wedstrijd, voor
hen op wien het gericht is, oen
vreselijk© hel We zouden het later
onöorvindon.
Op 6 October kregen de Moffen hun
laatste kans, de straten waren be
zaaid met in Duits gestelde vlug
schriften. dien vorige nacht door
Engelse vliegtuigen uitgeworpen:
„Eino Minute, die dir das Lebon rot
ten kan!" Zij die zich over wildon
geven, moaston gebruik maken van
duidelijk zichtbare doeken of hemden 1
Het kwam er eigenlijk niet op aan
wat, als hot gobaar maar overduidelijk
wasHando hochund weisze Fahnon
Het, bleef bij deze aanmoediging van
Engolso propaganda, succes werd er
weinig mee geoogst. Want lusrig