DAK
REPARATIES
2 26
Was "op te Gaffel" een
Gildehuis?
boekhandel van den munckhof bv
Schaeffers
Dakbedekkingen B.V.
ft
~ij. "7 A
~~jJi
bi uii u >y fti
Ai~LJfjL "'A
ra
grotestraat 68 - 5801 ve venray 0478-582727
PEEL EN MAAS
Donderdag 23 januari 1997 - Pagina 9
Nog niet zo lang geleden ver
scheen in deze krant een artikel over
de Gouden Leeuw en het Sint
Nicolaasgilde van de hand van de
amateur historicus Gérard Lucassen.
Uiteraard doet het ons deugd, dat
de laatste jaren zoveel van Ven rays
verleden, zowel in de breedte als in
de diepte, aan 't licht gebracht
wordt.
Bij alle tevredenheid mogen wij
natuurlijk niet vergeten, dat lang
niet altijd de Venrayse geschiedenis
haar geheimen zonder slag of stoot
rijsgeeft, ja erger nog, soms pro-
eert ze de gravende historicus lelijk
te misleiden. Ook in het geval vap
dit artikel hebben wij de auteur zien
worstelen om de verschillende
archivalische stukjes van de meestal
incomplete legpuzzel aan elkaar te
leggen.
En nu het werkstuk er ligt, willen
wij graag onzerzijds nog enkele
stukjes aanleggen, die wij toevallig
onder de tafel zagen liggen, of waar
van wij dachten, dat zij beter op een
andere plaats konden liggen. Alles
natuurlijk in het belang van Venrays
geschiedenis.
DE NYE MOELEN
Een van Venrays Groten, naast
onder andere Godefridus
Henschenius, Gisbertus van der
Gaet, Rutger Sycamber, is Peter
Heinrich Coninx, de grote onder-
wijshervormer uit de 18de eeuw. Hij
heeft zijn familienaam te danken
aan een zekere Jan Conine, die in
1437 als schepen (is plaatselijk
bestuurder) met onder andere Johan
van Bruggen, Peter onder de Boem
en Johan van Casterloe als mede
schepenen, officieel in een akte ver
klaren, dat Johan van Kessel en
Johanna syn echte huysvrouwe"
indertijd negentien malder rogge
verkocht hebben, die voortkomen
uit hun windmolen, geheten die
nye moeien".
Achter het woord" Nye Moeien"
wordt door de auteur ter verduidelij
king gezet, dat dit de Leunse wind
molen is, zonder evenwel aan te
geven waarom hij juist voor deze
molen kiest. Persoonlijk zouden wij
liever gekozen hebben voor de
nieuwe molen", die er vroeger gele
gen heeft halverwege Venray-
Overloon. Wij menen dit te kunnen
baseren op het feit, dat Theobaldus
Janssen uit Overloon daar in 1628
grond heeft liggen naast de Nieuw
Molensepassen" (=weiden).
Trouwens Alert Tunnis. die
getrouwd is met Sybille Coninx,
moet rond 1628 de brug onderhou
den "aen de Nye Moeien" en ook de
weg door de vollmeulensepas.
Letwel, we zeggen niet dat het zo is,
maar wij zouden wel graag het
tegendeel onderbouwd zien.
Overigens zij wel opgemerkt, dat
het kerkarchief van de Grote Kerk in
Venray nooit spreekt van de nieuwe
molen, maar altijd van de Leunse
molen.
DE FAMILIENAAM CONINX
(CONINCS)
Wij hebben al gezien, dat in 1437
ene Jan Conine optrad. Deze is de
grootvader van Jan Coninx.
Vermoedelijk heeft er nog een Gaert
of Rutger Conine tussen gezeten.
Het heeft overigens maar een
haartje gescheeld of de familienaam
Coninx was uit het Venrayse verd
wenen. Gelukkig offert Gerit
Engelkens(Engels) zijn familienaam
op door in zijn huwelijk met
Petronella Coninx met haar achter
naam verder te gaan. Vermoedelijk
was hij bij de Coninxen ingetrouwd.,
Na hem kunnen wij dus moeilijk
van rechtstreekse nazaten spreken.
GERIT (GERARD) IS NIET
HETZELFDE ALS GAERT
De auteur van het artikel gaat er
vanuit, dat bovengenoemde Gerit
Engelkens(Engels) ook rustig als
Gaert geschreven kan worden. Door
deze ingreep wordt het mogelijk
achter Gaert op te Gaffel, als alias-
naam, ene Gaert Engeikens(Engels)
te zien. Het latijn vertaalt Gaert
altijd als Godefridus en Gerit als
Gerardus, om maar even aan te
geven, dat er wel degelijk verschil is
tussen de twee voornamen. Gaert
Henskens heet dan ook Godefridus
Henschenius. Ook in de 'Coninx-
genealogie' staat duidelijk Gerardt
Engelkens!
Net zoals nu door sommige gene
alogen de vergissen gemaakt wordt,
om voor Gaert: Gerard te lezen, kan
dit ook vroeger gebeurd zijn. Wij
moeten dus nog andere bewijzen
aanvoeren.
DE NAAMGEVING
Laten wij eens kijken, hoe Jan
Coninx. de zoon van Gerit
Engelkens (Engels) zijn eerste zoon
noemt. Juist: Gerard en niet Gaert,
zoals 't toen hoorde. Gerard
Engelkens (Engels) en Gaert op te
Gaffel zijn beslist niet één en dezelf
de persoon. Dat kunnen ze ook niet
zijn, want zij komen beiden name
lijk naast elkaar voor in de
Venrayse belastinglijsten van 1581.
dat wil zeggen in het rijtje Jan Buys
(Höltere Hoek) Gaert (NN) opte
Gaffel, Peter Leppers (schoenma
ker) en Gerit Engels (Engelkens).
Vandaag de dag zouden zij wonen in
de lijn Albert Heyn
Henscheniusplein
Schouwburgplein - schouwburg.
DE SOCIALE STATUS
Wij kunnen ook nog kijken naar
de sociale status van de personen,
die we genoemd hebben, (zie belas-
tinglijst).
Jan Buys, als metselaar betaalt
ongeveer 2 gulden, net als Gaert
opte Gaffel. Peter Leppers iets min
der dan 1 gulden en Gerit Engels 6,5
gulden.
Daaruit mogen wij toch wel aflei
den, dat Gerit Engels tot de bezitten
de klasse hoort, net als Mr. Thonis
Bruyns, de chirurgijn en Coenraet
ingen Strael, de herbergier.
Van Gaert opte Gaffel mogen wij
op grond van zijn belastingaanslag
denken aan iemand, die gewoon 'n
ambacht uitoefent.
HET RAMPJAAR 1599
1599 is, naast het pestjaar 1635, in
materiële zin voor Venray een echt
rampjaar geweest. Talrijke boerde
rijen, huizen, schuren, schoppen en
boomgaarden werden door plunde
rende soldaten van Graaf Frederik in
brand gestoken. Hoewel bij een
gedetailleerde schadelijst alleen
maar de boomgaard van de Gaffel
wordt genoemd, is het niet onwaar
schijnlijk, dat zowel de "Gaffel", als
Gaert opte Gaffel, ten onder zijn
gegaan. Wij menen dit te mogen
afleiden uit een compleet verdwij
nen van de naam: de Gaffel uit de
belastinglijsten na 1599.
Mogelijk is ook, dat Gaert opte
Gaffel naar elders (in het dorp?)
onder zijn eigen naam verhuisd is.
Het is niet uitgesloten, dat Jan
Coninx, de zoon van Gerit Engels,
alles van Gaert opte Gaffel overge
nomen heeft, want als Jaexken
(=Jacoba) Boshuys. als weduwe van
Jan Coninx, in 1631 het bezit ver
deelt. behoudt zij. naast een aantal
andere dingen ook de Gaffel(s)wei
de wei van de Gaffel). Wij wagen
het te betwijfelen of het latere trap
gevelhuis wel het huisje is geweest,
dat Jaexken ging bewQnen (zie
kadasterkaart en vergelijk de grootte
van de panden).
VOORLOPIGE CONCLUSIE
Op grond van bovenaangehaalde
materiaal mogen wij nu reeds, als
voorlopige conclusie, stellen dat de
Coninxen, afgezien van een eventu
ele koopovereenkomst, geen enkele
relatie met de bewoners van opte
Gaffel gehad hebben waardoor "de
Gaffel" als stamhuis van vele
Coninxen, die op de locatie van de
latere Gouden Leeuw gewoond heb
ben, beslist uitgesloten is. Met deze
conclusie is natuurlijk de kous niet
af, want het is natuurlijk onze plicht
om de vraag te beantwoorden waar
"de Gaffel" dan wel gelegen heeft.
Wij nodigen U dan ook uit ons te
volgen op onze historische speur
tocht.
OUDERDOM VAN "OPTE
GAFFEL"
Woorden als "'t oudst" en '"t
eerst" zijn voor vele mensen een uit
daging om te bewijzen dat iets nog
ouder en nog eerder is. Wanneer de
auteur beweert dat "opte Gaffel voor
het eerst in 1579 de boeken ver
schijnt", vinden wij dit ook zo'n uit-
daging. En ja hoor. In 1567 werd
Jacob opgen Gaffel al genoemd als
hij moet getuigen in een proces.
Vermoedelijk is hij de vader van
Gaert opte Gaffel, in ieder geval zijn
voorganger.
HET WOORD "GAFFEL"
Vermoedelijk heeft de auteur bij
de naamgeving van het zogenaamde
Venrayse Gildehuis zich te veel
laten leiden door gelijknamige gil-
dehuizen in grote steden zoals
Keulen, s'Hertogenbosch,
Roermond en Venlo, waar gildehui-
zen "gaffelhuizen" genoemd wor
den. Maar Venray met zijn 2900
inwoners kan in die tijd wel enige
gildes hebben, maar of die een apart
gildehuis er op na kiinnen houden,
lijkt ons zeer twijfelachtig. Ook lijkt
het ons vreemd, dat wij nooit in de
archieven de naam '"t Gaffelhuis"
zijn tegengekomen. En nog vreem
der is het, dat de naam "opte Gaffel"
in 1599 uit de Venrayse geschiede
nis verdwijnt en alleen maar een
weide de herinnering aan 't zoge
naamde gildehuis moet levendig
houden. Ons inziens kwamen de gil-
debroeders op dorpsniveau, op
gezette tijden gewoon in een her
berg bij elkaar.
DE PLAATS VAN "OPTE
GAFFEL"
Omdat de locatie en de naam van
een bepaald gebouw dikwijls veel
gemeen hebben, hebben wij eerst in
die richting gezocht, nu de Gaffel
als locatie van de latere Gouden
Leeuw is uitgevallen.
Wij zijn er van overtuigd, dat de
benaming "opte Gaffel" te maken
heeft met zijn plaatselijke ligging.
Wij laten ons daarbij leiden door
het voorzetsel "op"., waarmee de
benaming begint. Het is dus geen
functie-aanduiding zoals wij die
tegenkomen in uitdrukkingen, als
in de Swaen, in de Bonte Koey,
ingen Strael, ingen Engel", waar wij
direct horen, dat wij met een her
berg te maken hebben. Bij een gil
dehuis, waar gegeten, gedronken en
vergaderd wordt was dan ook een
benaming "ingen Gaffel" veel meer
voor de hand liggend geweest.
VORM VAN DE LOCATIE
Nu wij vastgesteld hebben, dat wij
hier te maken hebben met een 'op'
benaming willen wij ook eens
nagaan of er ergens in Venray de
geografische ligging misschien tot
deze benaming heeft bijgedragen.
Onwillekeurig moesten wij bij 't
oplossen van dit probleem denken
aan het Duitse woord "Gabelung",
dat vertakking in twee wegen bete
kent. Omdat wij door de belastings-
lijsten wisten dat "opte Gaffel"
ergens in de buurt van de woonstede
van de Coninxen lag, hebben wij
ons ter plekke vergewist van de
plaatselijke situatie aan de hand van
een kadasterkaart van 1840.
Gewapend met de wetenschap, dat
er pas echte ingrijpende veranderin
gen in het dorpsbeeld na de 2e
wereldoorlog plaats vinden, en er
dus eeuwenlang niets wezenlijks
veranderd is, vonden op deze kaart
een situatie, die ons als het ware
"opte Gaffel" in de hand gaf.
En laat de weide daar ook nog de
Gaflel(s)weide genoemd worden,
(zie kadasterkaart: X plaats van
"opte Gaffel).
De verbinding die de auteur
meent te moeten leggen tussen
"opte Gaffel" en "de Gaffelbode"
als functionaris bij het St. Nicolaas-
en het Schoenmakersgilde, is eigen
lijk zo gek nog niet. Immers deze
figuur had bij het gilde de taak om
mensen te sommeren, ja zelfs beslag
te leggen op goederen, als men zijn
plichten ten aanzien van het gilde
niet nakwam. Hij zal in de ont-
2. Kadasterkaart van
1840 Gemeente-archief Venray.
staansperiode wel bewapend zijn
geweest met een hooivork waar
aan hij vermoedelijk zijn naam ont
leend heeft. Maar óm nu in Venray
alle Gildeleden: Gaffelbroeders te
gaan noemen lijkt ons wel weer
onwaarschijnlijk, omdat dit op ons
dorpsniveau in deze situatie niet
voor de hand ligt. Typisch is dat wij
de naam Gaffelbroeders nergens in
de Venrayse archieven zijn tegen
gekomen.
Trouwens hoe weinig het St.
Nicolaasgilde met zulk een gilde
huis vertrouwd was, laat ons een
verordening zien van weliswaar
1809, waarin voorgeschreven wordt
om de vergaderingen bij te wonen
in het huys, daar ons broederschap
teerd". Had het St. Nicolaasgilde
een eigen gildehuis gehad, dan had
men dit hier zeker genoemd.
POGING TOT EEN
RECONSTRUCTIE
In bijgaande tekening hebben wij
geprobeerd om de situatie "opte
Gaffel" rond 1600. enigszins schets
matig aan te geven. De
"Gaffelachtige vorm" van de plek
(Y) valt natuurlijk meteen op.
ad. 1 achtereenvolgens de woning
van de Coninxen, de Michelsen.
de Martini's, de van de Staey's.
de Oomens en de Janssens.
ad. 2 "op te Gaffel" een eenvoudig
huis.
ad. 3Peter Leppers met zijn leerlooi-
erskoel. Deze worden ook wel
velkuilen genoemd, omdat daar
in de huiden gelooid werden.
Peter Leppers is één van de 20
schoenmakers, die in 1609 lid
zijn van het Gilde dei-
Schoenmakers. Zij waren tevens
leerlooier. Het gebruik van deze
leerlooierskuilen zorgde voor
n ufrri** *Y
et l jrXfYvp-rtr
<\^A1n
--gr-"G/V
Jfrhve VMtyptA
—gj\
77 A
-v.y/ll
-vv yh
*/A;
.I1 o 3*^
M n fd.
ij.
,11,. a„rf - Wil
[li AfStmV-—tv Li}
->jj_ 'i /n
v.y/t(
c .Ml7
s /tv,//,
.- .On^v».Z,#u. /L
if L
r tWrv fS'i
run -vijyk
r .hroé' 1111vit'11Viïi'/j
i /"V> C i
}AV\ VA &rjrl
t ƒ1 j
W;/K
o 47 7i>
-»
v.y/l
veel overlast(stank) in de buurt.
Met de andere kuil er naast, heb
ben wij hier te maken met de
restanten van het oude
Dorrevenneke, dat lange tijd nog
zijn naam gegeven heeft aan het
Dorrevenneke-straatje (nu
Schoolstraat).
Mijn zegsman beweerde, dat zijn
vader nog sprak van de
Dorrekoe 1.
Anderen menen, dat het
Dorrevenneke meer noordelijker
gelegenheeft, maar graafwerk
zaamheden i.v.m. de bouw van
de "de Bleek" hebben geen spo
ren daarvan te zien gegeven,
ad. 4 De familie Buys is bekend uit
de archivalia van de pastorale
laathof. Van beroep metselaar en
als hobby "speulman" bij kerke
lijke aangelegenheden. Of hij
lid was van een muziekgezel
schap weten wij niet.
DE OPEENVOLGENDE
FAMILIES
Tot de families, die achtereenvol
gens de locatie van de latere
Gouden Leeuw bevolkten, behoort
ook de Italiaans aandoende naam
Martini. Het is wel even schrikken
als Nicolaus Martini een rechtst
reekse afstammeling wordt
genoemd van Elisabeth Coninx
r±I535). Omdat de Doop-Trouw- en
Begraafboeken van de Grote Kerk
tussen het gezin Nicolaus Martini
(1670) en dat' van Franciscus
Martini 1590) een heel groot hiaat
vertonen, moeten hier toch andere
1. Gemeente-archief Venray
tot 1798. Inv. nr. 151: Schcitcedule
Jaar 1581
gegevens ter beschikking hebben
gestaan, die men de lezer, voor de
bewijsvoering toch niet mag ont
houden, evenals wij graag geïnfor
meerd zouden hebben willen zijn
over het huwelijk dat Peerken, de
dochter van Jan Coninx sluit met
Gijsbert Michels. Zijn eigenlijke
naam is namelijk Gijsbert Bants,
maar omdat zijn vader Michel Bants
heet, ligt het alternatief Michels om
wat voor reden ook, al voor de hand.
Omdat wij persoonlijk nogal geïn
teresseerd zijn in de figuur van Arnt
Coninx. die rond 1628 trouwt met
een dochter van Peter Cremers, her
bergier in de "Roos" in de
Hoenderstraat, hadden wij graag
willen vernemen wat Arnt en het
"Gildeschrijfboic" ooit met elkaar te
maken hebben gehad. Was hij ook
lid van 't Sint Nicolaasgilde?
Deze kritiek mag nierals persoon
lijk beschouwd worden, maar puur
als een poging om de historische
gegevens boven water te krijgen.
Uiteindelijk is daar de Venrayse
Geschiedenis 't meest mee gebaat.
Degene die geïnteresseerd is het
bronnenmateriaal, waaruit deze
gegevens geput zijn. kan dit vinden
in het jaarboekje van het LGOG
1997) Gemeentearchief Venray.
Met dank aan Leo Kleuskens.
Venray in het jaar van de Gouden
Broche (1996).
Louis Rutten
Aanhangwagen gestolen
Namens harmonie Sub Matris
Tutela in Oostrum werd aangifte
gedaan van het stelen van een in een
kippenschuur gestalde aanhangwa
gen. De diefstal vond plaats tussen
dinsdag en vrijdag.De aanhangwa
gen was met een ketting en slot
bevestigd. De waarde bedraagt
ƒ3.500,-
voor al uw
drukwerk:
trouwkaarten
geboorte-
kaarten
ketting-
formulieren
drukkerij
van den munckhof
Geldlade
teruggevonden
In de tussen de Deken
Thielenstraat en Hoenderstraat gele
gen volkstuintjes werd de bij een
inbraak in het Wijnhuis aan de
Merseloseweg gestolen geldlade
teruggevonden. Van het bedrag van
2.725,- was alleen wat kleingeld
