Donderdag 13 oktober 1994 - Pagina ij
ten omlaag op de kerk, het klooster Je
ruzalem, de omringende huizen van de
Hofstraat. Dat was het einde. Plotse
ling klonk in een der kelders een
angstig schorre stem: brand. Verstik
kende brandlucht drong door tot in de
kelders, een verschrikkelijke paniek
ontstond.
DE BRAND OP
ZATERDAGAVOND
In een zeer korte tijd breidde de
brand zich naar alle kanten uit, de ge
hele Hofstraat leek een vlammenzee
en achter de kerk laaiden metershoge
vlammen op van het brandend klooster
Jeruzalem. Fel rood stond de toren
daar, hoog oprijzend tussen twee vuur
zeeën in, onder het loeien der vlammen
klonken de ontploffingen der steeds
weer aanvliegende granaten.
En in deze brandende hel bevonden
zich die honderden evacués in de kel
ders van Jerusalem. In radeloze angst
werden zij door het verzengende vuur
de straat opgedreven, het granaatvuur
in. Overal vuur, overal uitspattende
projectielen. Akelig loeide het vee, dat
losgebroken in wilde angst tussen de
vluchtende menigte holde.
Moesten wij dan alles verliezen,
moest dan eerst iedereen omkomen in
deze bevrijdingshei?
Machteloos stond de mens tegenover
dit medogenloze vernielingswerk van
vuur en ontploffend ijzer. En om deze
orgie van razernij en angst volledig te
maken stonden Duitse filmreporters
deze tonelen te verfilmen om de mens
heid gedocumenteerde bewijzen te le
veren van de onmenselijke wreedheid
der geallieerden.
Want zij hadden immers de kerk ge
bombardeerd, zij waren de aanstich
ters geweest van deze vuurzee. Hadden
de Amerikanenzo ook niet het klooster
van Monte Cassino vernietigd?
Het is een verschrikkelijk
schouwspel geweest, die avond; aan
weerszijden van de kerk laaiden de vu
ren omhoog, klonk het gegil van de
angstig vluchtende kinderen en vrou
wen, donderden brandend gloeiende
balken en steenbrokken omlaag, alles
vernietigend in hun val.
Was dit een godsoordeel over Ven-
ray, zoals eens de steden Sodoma en
Gomorra verwoest werden? Was deze
totale vernietiging dan de prijs om het
geluk van een herwonnen vrijheid te
kunnen smaken.
Daar kwamen zij aan de evacués, die
gevlucht waren uit het brandende Jeru
salem, 't weinige dat zij vroeger had
den gered nu in vlammen verloren.
Hoor hun angstige roepen, zie hen
voortrennen in wilde paniek over stuk
ken steen en brandende balken.
Zie hoe zij neervallen voor dekking
tegen de granaten; sommige lopen zelfs
door, zij horen de slagen niet meer, zij
voelen de brandwonden niet, zij ken
nen slechts een doel: weg, weg uit deze
hel. Zie hoe daar in Jeruzalem in de
vlammen de opgebaarde lijken van hen
die in de afgelopen dagen sneuvelden,
verschroeien tot vormeloze zwarte
massa's.
Maar ook nu had God zijn hand
van Venray niet afgewend, want ston
den daar de broeders van St. Servaas
niet klaar om de vluchtelingen op te
nemen, waren daar weer niet de onver-
schrokkenen, die vuur en vernieling
trotseerden en kinderen uit de bran
dende ruines wegdroegen. Heeft O.L.
Heer onze mensen op die vlucht onder
granaten door niet beschermd, en kwa
men allen tenslotte niet behouden aan
in de ruime kelders van St. Servaas? O
zeker, er is bij zoveel rampspoed zo
veel genade geweest, zoveel bescher
ming van Hem die alles leidt.
Nadat allen in veiligheid waren ge
bracht in Servaas waar de normale be
volking van 1000 mensen ruim verdub
beld was en allen in de kelders moesten
worden ondergebracht, kon men aan
blussen gaan denken. Het granaatvuur
stierf langzaam uit en kon men met
emmers water de gebouwen die nog
niet door het vuur waren aangetast,
nat houden. Zo werd eindelijk na lang
en afmattende arbeid de grote brand
„De tweede brand van Rooy" over
meesterd.
Het klooster Jerusalem brandde to
taal af terwijl een groot gedeelte van de
Hofstraat nog slechts blakende resten
puin was. Dat was de grote verliespost
van deze derde dag, die alles in ver
schrikking had overtroffen. Zouden de
Tommys nu erin geslaagd zijn de toe
gang tot Venray te forceren?
Wij in Venray in de kelders wisten
het niet,maar zaterdags 's avonds om
,,De brand van Rooy" en „de puinhopen
van Jerusalem" waren geijkte uitdrukkin
gen toen Venray eindelijk bevrijd was.
Gezicht "over de muur van Jerusalem"
naar de hoek van de Raadhuisstraat-Stati
onsweg; de huidige Burggraaf.
11.00 uur drongen Engelse Patrouilles
door tot in de Grote straat zij vonden
geen Duitsers in Venray.
Op dat moment stond de hoofd
macht tussen Overloon en Venray aan
het riviertje, dat bij cafe Swinkels
dwars over den weg loopt. Die middag
was de beslissing om Venray gevallen,
de Duitse Tigers waren verslagen, In de
nacht van Zaterdag en zondag trokken
de moffen met al hun zwaar pantser
materiaal achter Venray (richting
Oostrum-Wanssum) terug.
DE DAG DER Z.G. BEVRIJDING
Het was die zondag, alsof er een
Godsvrede hing over het front, helder
scheen de zon op de nog smeulende
ruines, stilte, opvallende stilte heerste
rondom.
Geen Duitsers waren er meer te zien
en ieder kreeg het gevoel eindelijk ver
lost te zijn uit dit onmenselijk lijden.
De vreugde werd algemeen toen de En
gelse radio - er schenen toch mensen te
zijn die de berichten konden horen -
aankondigde, dat na uiterst hevige
strijd Venray bevrijd was. Geen Duit
ser en geen Engelsen, was dat nu de be
vrijding.
Inderdaad strategisch was Venray
bevrijd, maar zij die dagenlang in deze
hel geleefd hadden, snakten slechts
naar de bevrijding. Het bericht van de
BBC moet wel louter fantasie geweest
zijn van een of andere oorlogscor
respondent, die zijn collegas de loef
wilde afsteken. Want plots vielen de
granaten weer, en zij die een beetje
moed gekregen hadden door het ver
blijdende bericht, doken weer als ha
zen de kelder in.
Dus radio Oranje loog ook, ze had
den ons ook voor de gek gehouden met
hun bevrijding. Het scheelde niet veel
of je had door grotere lef nog juist een
granaat op je kop kunnen krijgen, dat
alles te danken aan de BBC. Toch bleef
het die zondag opmerkelijk kalm, af en
toe granaten. Hoog in de heldere octo-
berhemel cirkelden de Engelse verken
ners boven St. Anna en het gebied
rond de Grote Kerk. Wat was de be
doeling zouden de typhoons weer ko
men? Het bleek niet meer nodig, geen
typhoon zou nog een raketbom op de
kerk gooien?
Het was mogelijk de bereikte „resul
taten" van de vorige dag nog eens te
bekijken: de Hofstraat uitgebrand,
Eindstraat uitgebrand of vernietigd,
Jeruzalem zwart geblakerde muren en
verwrongen ijzer, De Grote Kerk, zwa
re littekens, grote gaten in het toren-
masief, een zijtoren weggeschoten, het
orgel verpletterd door een raketbom,
de gewelven boven het hoofdaltaar
eveneens door een bom.
In een der zijbeuken een groot gat
waardoor een raketbom in de kerk was
geschoten en daar een enorme ver
woesting had aangericht. En over het
gehele dorp daken zonder pannen,
stukgeschoten gevels, straten bezaaid
met puin.
Onvermoeid werkte men door om de
nog onder het puin bedolven slachtof
fers te verlossen, hoop op leven
bestond niet meer, maar het was de
eerbied voor de dode vriend of buur.
Op het Henseniusplein nog 5 mensen
bedolven; in de Patersstraat nog 13.
Twee huisgezinnen met evacues uit
Overloon bij het bombardement van
donderdag omgekomen. Eindelijk was
men zover op zondagmiddag dat de
kelder in de Patersstraat vrij was. Een
voor een werden de slachtoffers,
gestikt onder het puin, uitgegraven.
Nooit zal ik die middag vergeten, er-
waren twee brancards om de doden
naar het kerkhof van het Paters-
klooster te brengen; er werd daar een
groot massagraf gegraven.
Granaten begonnen weer te vallen,
maar strompelend en struikelend over
steenbrokken droegen vrijwilligers uit
de buurt, hun droeve last naar het
kerkhof. Wat bezielde deze dapperen,
waarom waagden zij hun leven voor
deze doden?
Het was de genade, het was de eer
bied voor de gevallen evenmens die hen
bracht tot die ware edele grootheid, die
een mens kan bereiken, die met de
kracht van zijn geloof afgerekend
heeft met de dood, die met hem om
gaat als een kameraad. Ziet hoe zij af
en toe, afgemat stil staan met hun
zware last; omdat door deze mensen
reeds veel van hun krachten gevergd is;
maar dan gaat de droeve stoet weer
voort, de gevallenen zullen een vredige
rustplaats krijgen. Langzaam betrekt
de lucht en een miezerige motregen
dreinst uit een grauwe nevelmassa om
laag.
Daar aan het graf met de vele dier
baren staan naast de priester, die het
Requiescat in Pace uitspreekt drie
mannen wezenloos,' de koude regen
stroomt hen langs het gezicht. Zij voe
len het niet, zij zien het niet, zij voelen
niet de doorweekte grond als zij met de
priester bij het graf van hun gevallen
.moeder, vrouw kind of zusjes neer
knielend de vijf onze Vaders en Wees
gegroeten bidden.
Ook zij die op de achtergrond staan,
de vervuilde mannen die dagenlang
groeven met hun zwarte baarden hun
vermagerde gezichten, zij horen niet
dat de granaten over hen heen vliegen
of in de nabijheid ontploffen. De regen
giet in stromen neer, langs hun kleren
drijft het water, zij zijn verpletterd
door dit gebeuren. En als de priester
zegenend zijn handen uitstrekt over het
graf, valt er een traan uit hun ogen, die
toch reeds zo gewend waren aan het
zien van de dood.
Vroeg valt de duisternis in; de blijde
stemming van de heldere morgen is
verdwenen, met de somberheid van de
regenmiddag is ook weer teruggekeerd
het vuur naar de Engelsen trok, is het
te danken dat de Engelsen hun vuur
staakten. Tegen de avond was het St.
Anna-gesticht in Engelse handen met
de daaraan liggende gedeelten van de
Overloonseweg.
Intussen hadden de moffen zich in
Venray ziende dat hun strijd verloren
was ahn de laatste, meest onmenselijke
schanddaad vergrepen: de totale ver
nietiging van de eeuwenoude St. Petrus
Banden kerk.
Zes eeuwen lang beheerste deze mo
numentale toren het wijde land in de
vlakke Peel, zes eeuwen lang was hij
het middelpunt geweest in het Lim
burgse Peelland en met een donderen
de slag veroorzaakt, door honderden
kilo's dynamiet stortte dit cultuurmo
nument ineen, werk van eeuwen her
schapen in massale puinbrokken.
Wij begrijpen het niet, staan nog
perplex, wat zijn die Duitsers geweest?
Waren zij nog mensen als wij? Wat
heeft hen bezield. Een lasterlijke haat
tegen de kerk? Woede over een verlo
ren strijd, sadistische wraaklust?
Wij weten het niet, het is voor ons
een mysterie. Het schijnt dat de sa
disten tot midden in de Grote straat de
electrische ontstekingsleiding hadden
gelegd en van daaruit omstreeks elf uur
in de morgen hun oorlogsmisdaad ten
uitvoer brachten. Geen burger wist van
hun plannen en weer heeft God Venray
beschermd doordat geen der omwo
nende burgers onder het neerstortende
puin van de kerk verpletterd werd.
Het St. Annagesticht bevrijd, maar op
het uiteinde van de oprijlaan ver
schansten de Duitsers zich achter heg
gen in tuinen en huizen op de Maashe-
seweg. Zij zouden tot de laatste man
standhouden. Ondertussen lag de ge
hele dag het centrum onder granaat
vuur; de avond kwam voor een deel
onzer mensen met het gelukkige gevoel
der vrijheid, in sommige kelders hing
de geur van een Engelse sigaret, snoep
ten kinderen van heerlijke chocolades,
sliepen bevrijders naast bevrijden, en
in een andere kelder bad men weer tot
Maria voor 'n uiteindelijke verlossing,
waaraan sommigen zelfs begonnen te
wanhopen.
Ja de gevoelens jegens onze bevrij
ders - kon men nog spreken van bevrij
ders - waren zo bitter geworden; wij
hadden ons die bevrijding zogeheel an
ders voorgesteld. Waarom hield dat
vuren maar niet op; de Duitsers waren
toch al lang weg.
Was het soms opzet om ook de be
vrijde landen totaal te vernietigen?
Ze zijn zo natuurlijk en vergeeflijk,
deze gedachten. In onze angst, dachten
wij niet aan hen, onze dappere bondge
noten, aan die jonge kerels, die in het
open veld in hevig mortiervuur, voort
moesten. Wij zagen niet hoe zij plotse
ling uiteengereten werden door een
Zelfs maanden later boden de puinhopen
en de provisorisch gedichte daken en
huizen een troosteloze aanblik.
die angstige sfeer van moedeloosheid.
Zal er dan nooit een einde komen, dit
leven is niet meer te harden, het is een
langzaam uitsterven van angst en ze-
nuwbrekende gevaren.
In de late avond hervatte de nevel
werper zijn doordringende geloei en
smakten Engelse granaten met een bit
se knal neer. Venray lag weer in het
front!
HET NOORDELIJK DEEL
BEVRIJD
Waarschijnlijk is de betrekkelijke rust
van de afgelopen zondag voor beide
partijen noodzakelijk geweest om na
de drie dagen van bloedige gevechten
op adem te komen en de geleden verlie
zen aan te vullen.
Maar dan zal er vandaag maandag
16 October met nog grotere verbeten
heid gevochten worden, want de direc
te aanval der Engelsen op Venray zal
vandaag plaats hebben.
Het eerste grote object aan de noor
delijk toegang van Venray is het ter
rein van het St. Anna-gesticht. Ver
moedelijk zullen de Jerrys die daar
vandaan hun 88ers op de aanstormen
de Tommys afschoten, daar een uitge
breid net van verdediging bezitten in de
tuinen en de gebouwen.
De artillerie zal dus zo goed moge
lijk de weg voorbereiden en om 6 uur
in de morgen vallen de eerste 18 pon
ders, van de 15.000 in drie uren op St.
Anna en omgeving neer. Het is
vreemd, maar Duitsers waren er prac-
tisch geen meer op deze hoogte en aan
de onverschrokken moed van een
werkman van St. Anna, die met een
brief van de Overste 's middags door
shrapnell of een verradelijke mijn;. Wij
zagen niet hoe zij voort moesten krui
pen door de natte landen om zo zich
te beschutten tegen het vijandelijk
M.G. vuur. Wij zagen niet hoe hun
handen van kou zich ineenwrongen en
hoe dat gezicht van dier getroffen sol
daat vaalgeel werd en tenslotte over
ging in een wezenloos staren. Waarom
trapten die kerels uit Engeland op een
mijn voor ons, waarom lag daar die
Australische boerenzoon met een
opengereten buik in een sloot.
Waarom kwam hij hier naar Venray
om zijn leven te geven?
Welk een verpletterende schuldige
ereplicht hebben wij niet tegen al die
gealieerde soldaten die allen in die da
gen hun leven lieten voor ons. Ja wij
voelden ons beschaamd over die bittere
gevoelens, maar onze bevrijders, zij
kenden reeds vanaf Normandië het
vreselijke lot van de burgerbevolking
in deze medogeloze strijd. Ja, ze zou
den wel komen, mischien morgen al of
overmorgen.... en de vreugde zou zo
machtig, zo ontroerend zijn!
De laatste dag voor de bevrijding
brak aan, er was iets vreemds die mor
gen, geen duikende Typhoons, geen
granaten, maar wel het korte nijdige
getak van mitrailleurs, het zwiepende
fluiten van geweerkogels; het was op
vallend rustig, vergeleken bij het ge
dender der vorige dagen.
Toch woedde de strijd op de Maas-
hezerweg in alle felheid. Er werd ge
vochten met handgranaten en blanke
bajonet.
Maar de Moffen weken slechts heel
langzaam terug; tegen de middag vie
len in het centrum tussen de Grote- en
de Paterskerk weer granaten; de Engel
sen slaagden er echter niet in zover
door te dringen.
Toen de avond viel, hadden zij de
Stationsweg bereikt en stelden zij hun
mijnenruimende tanks op om vroeg in
de morgen de laatste aanval in te zet
ten!
Want zelfs dat vergaten de Moffen
niet, toen zij dinsdag 's avonds in het
donker het centrum van het dorp ont
ruimden, enkel scherpschutters-
snipers achterlatend; overal legden zij
de verradelijke mijnen en booby-traps
neer.
Het was een vreemd gezicht; in het
schemerdonker zagen wij de Duitsers
geheimzinnig lopen met lange gele do-
zen. Voorzichtig werden ze neer gelegd
in de straatgoot, wat puin er overheen
en de verradelijke val was klaar.
Mijnen!
Dus zij trokken terug de Moffen en
onze bevrijders zouden nu spoedig ko
men!
Nagegaan werd waar de mijnen ge
legd waren zodat direct de Tommys bij
hun komst gewaarschuwd konden
worden. Achteraf bleek dat praktisch
overbodig was geweest want de Mof
fen hadden ze in hun haast zo stom
zichtbaar neergelegd dat ze weinig ge
vaar opleverden.
DE BEVRIJDING
18 OKTOBER 1944
Zeer vroeg in de morgen, tegen drie
uur, zette, de Engelse artillerie, on
dersteund met mortier en tankgeschut
een laatste, maar verschrikkelijk vuur
in, op het centrum van Venray.
Uren lang duurde deze nachtelijke
beschieting, zo dicht bij stonden de
stukken geschut, dat slechts een kleine
pauze lag tussen het schot en de inslag.
Meter voor meter werd de strook tus
sen Grote Kerk en eind Langstraat af
gemaaid!
Wiskundig zuiver, met onfeilbare re
gelmaat, kwamen de voltreffers terug,
om daarna weer even verder in te
slaan!
Het was de meest angstige nacht van
den strijd, deze laatste uren vergden
het uiterste!
Boem! Weer een voltreffer, krakend
hoorde je balken boven je omlaag stor
ten, puinstof drong door in de duister
nis van den kelder.
Ineens een donderende slag, een he
vige steekvlam, puin stort naar binnen,
sterke, prikkelende kruitdamp dringt
tot ons door. Een granaat sloeg in op
het keldergat, maar gelukkig vingen de
pakken geperst stro, die als dekking
dienden, de slag op!
Hoe lang moest dit nog duren?
Waarom toch deze zinneloze vernie
ling?
Plots tegen zes uur, na vier uur van
aanhoudend concentrisch vuur, hield
het gedonder op, er viel een merkwaar
dige stilte.
In de kelders hoorde men stappen op
straat, het was alsof langzaam mensen
langs de muur slopen! Natuurlijk te
rugtrekkende Moffen, die de laatste
dagen altijd zich tegen de muur druk
ken voor dekking.
Er klonken gedempte stemmen van
buiten, was het Duits?
In de verte kwam een tank de straat
afgerateld, de keldermuren schokken
ervan. Steeds meer voetstappen klak
ken over de straat, maar dat konden
geen Moffen zijn. Naar buiten, dat
zijn de Tommys!!!
Daar trokken zij, de kerels met hun
platte, komische helmen, met hun
bruin uniform, hun zwarte, kleine
stenguns, heel voorzichting sluipend
langs de muur.
Zij schenken geen aandacht aan ons,
hun hele wezen was geconcentreerd op
de onzichtbare vijand in die straat ver
der, zij waren voorbereid op het schot
van den verradelijke sniper.
Op het Henseniusplein lag een En
gelse mitrailleurpost, die de Henseni-
usstraat en Patersstraat onder vuur
hield. Wij liepen de straat over, onbe
wust van het gevaar, want ze waren er!
En daar kwamen zij aan, de kerels
van Lancashire, van de Norfolks en de
Suffolks, zij die ons bevrijd hadden.
Met tranen in de ogen, diep ontroerd,
drukken wij hem de hand, die eerste
Tommy, de Rode Kruissoldaat Dick
Stewart uit Newcastle.
Alle spanning viel van je af en onder
het roken van die eerste Engelse siga
ret, voelde je je hopeloos moe.
Daar zat hij nou tegenover je, jouw
bevrijder, die eenvoudige, glimlachen
de kerel, met zijn met groen versierde
helm op, die je vroeg of „the battle
bad" was geweest, die je vroeg naar de
vrouwen en kinderen, of zij de ver
schrikkingen goed doorstaan hadden;
Op de Gasstraat slopen de eerste Engelse
soldaten van huis tot buis om via de|/(
Maasheseweg het centrum binnen
komen.
1
i
this teribbl er
)i
ot
'q
fs
De
Dij
„I am sorry for you,
destruction".
Waren dat die kerels, die ons dagen
lang beschoten hadden, waren dez
gulle, belangstellende Tommys dezelf
den als de duivels, die de Atlantisch
muur bij Normandië doorbroken had ei
den?
En zo na die eerste ogenblikken vai
uitbundige vreugde, word je stil vai
puur geluk en blijdschap. Alles is voor
bij, wij zijn weer vrij!
Is deze prijs te duur gekocht
weest, doen de vernielingen je no
pijn?
Vind je het verlies van zoveel beken
den, opwegen tegen het grote geluk,
dat nu onze mensen deelachtig zijn ge
worden?
Zal nu een nieuwe toekomst voo
ons beginnen, nu van ons afgevallen
de druk van deze ongelukkige vier ja
ren?
Zullen wij nu in vrijheid weer allei
samen, met dezelfde eenheid en liefd&,a
voor elkaar, kunnen gaan bouwen aarpc
de uiteindelijke herrijzenis, van wal
hier als prijs van ons gekocht geluk tei ;e
offer viel aan deze verschrikkelijke be
vrijdingsstrijd?
Zullen wij nu de handen in elkaai,
slaan, om de gevolgen van dit samen-
gedragen leed en van dit in ons allei
harten geschreven lijden ook samen tewe
ondergaan; zullen wij klaar blijvenslo
staan wanneer de ander in nood is,
wanneer zijn woning totaal kapot is er
de onze niet?
Zullen wij bereid blijken te zijn d<
consequenties van deze strijd te drager
doordat wij jaren hard zullen werker
om uit deze puinen een nieuwe plaats
te doen herrijzen?
Maar boven alles zullei
wij dat gevoel van saamho<
righeid, dat begrip voor dc
nood van den ander, dal
wij in de afgelopen dager
zo voor elkaar getoond
hebben, met ons dragen,
zullen wij dat in ons vast
houden, nu dit geluk van
vandaag een nieuwe toe--
komst opent?
Zullen wij nu, na zoveel verloren te
hebben, niet ontzaggelijke rijkdom
men kunnen winnen? En hoe zal hel i
zijn, als eenmaal deze volkerenstrijd
ten einde is, als heel ons vaderland! v
weer vrij is? j
De opwindende ogenblikken der' i
eerste ontmoeting met je bevrijders;
blijven je bij voor heel je leven. Je d
staat eenvoudig verpletterend door hetj
zo gewoon aanvaarden van het telkens!
terugkerende doodsgevaar. Want daar'
komen zij weer de granaten, nu niet; 1
meer van onze vrienden, maar van de
woedende Mof, die Venray onder vuur
houdt.
Rustig staan zij daar die Tommys,
binnen schijnen ze niet veel angst te
kennen. Valt een zware 88 mm granaat
erg dicht bijdan trekken zij zich terug
op de keldertrap.
I
Venray is omstreeks acht uur op en
kele snipers na, geheel in Engelse han-
den. Maar de zuidelijke en oostelijke,
toegangswegen blijven onder Duits mi- t
trailleurvuur liggen. e
Steeds heviger wordt nu het zware;
granaatvuur, reeds spoedig worden
Engelse gewonden de huizen binnenge- j
dragen.
Ik weet het nog zo goed, Dick Ste-
wart was bij ons, hij bracht een gewon
de binnen, het gehele dijbeen door 'n
zware scherf opengescheurd. Vaal-wit a
lag hij daar, die Tommy, zachtjes hij-
gend van pijn. De sigaret en de borrel
wijn, die wij hem gaven deden hem
merkbaar goed. Even de broek losge- P
nipt, een snelverband op de wonde, de n
brancard op de jeep geklemd, vijf uren v
later lag deze zwaar gewonde onder ri
zuivere lakens in een Engels hospitaal. 0
Hoe zorgden de Tommys niet voor rj
onze gewonde burgers, hun eerste q
vraag waar zij kwamen: wounded civi-
lians? Hoe hebben zij niet gezorgd1 n
voor die Rode Kruisjongen, die bij het
helpen van een Engelse gewonde, door 1
granaatscherven getroffen werd?
I