IS
25 jaar Duits kerkhof
WEEKBLAD VOOR VENRAY EN OMSTREKEN
Elektro Jacobs
VRIJDAG 27 AUGUSTUS 1971 No. 34
TWEE EN NEGENTIGSTE JAARGANG
VOOR AL UW DRANKEN
PEEL EN MAAS
DRUK EN UITGAVE VAN DEN MUNCKHOF N.V. VENRAY
GROTESTRAAT 28 POSTBUS 1 TEL. 2727 GIRO 1050652
ADVERTENTIEPRIJS 14 ct. per mm. ABONNEMENTS
PRIJS PER HALFJAAR 5.85 (bij vooruitbetaling)
In een eenvoudige kist gingen vorige week de stoffelijke resten van
wat eens Gefreiter Potinecki was, terug naar de Heimat. Een be
grafenisonderneming had na veel zoeken het Duitse kerkhof in Ys-
selsteyn gevonden en kwam nu, ozals allemaal was afgesproken, dit
stoffelijk overschot halen voor zyn laatste en definitieve tocht
terug naar huis
DE WEG TERUG
De 246ste van de ruim 30.000, die
op dit kerkhof rusten, die terug naar
huis gaat.
Er is een heel drama aan vooraf ge
gaan voordat Potinecki geïdentifi
ceerd was, herkend werd en tenslotte
naar huis kon worden overgebracht.
Een drama, dat begon toen een
Amerikaan ver in Duitsland op het
een of andere gemeentehuis het Sold-
buch van deze Gefreiter op tafel
gooide en niets anders wist te ver
tellen als dat hij in Nederland geval
len was. De weduwe Potinecki, die
veel later door dat gemeentebestuur
op de hoogte werd gesteld, begon
toen een schier hopeloos gevecht. Zij
probeerde de namen te achterhalen
van kameraden en van oommandan-
ten. Toen ze die eenmaal had, werden
die mensen opgezocht en gevraagd
wat zij wisten van het verscheiden
van haar man. Tenslotte is er een die
zich kan herinneren dat hij op de
pont in het Nederlandse Kessel was,
die daar in de woelige oorlogsdagen
omgeslagen is en waarbij verschillen
de mensen het leven verloren.
Dan is ze naar Holland gekomen
en naar Kessel om daar verder te
zoeken. Inderdaad blijkt die pont ver
gaan te zijn en men weet na al die
jaren nog dat na dat ongeluk drie
lijken zijn aangespoeld van Duitsers
in Maasbree, die ter plaatse begra
ven zijn. In Maasbree weet men dat
de stoffelijke resten ook al weer enige
jaren terug zijn ppgegraven en naar
het soldatenkerkhof in Ysselsteyn zijn
overgebracht, waar de drie naast el
kaar rusten met het plaatje „Unbe-
kannt".
Frau Potinecki geeft de moed niet
op, komt naar Ysselsteyn en vraagt
naar Kapitein Timmermans, aan wie
ze verslag doet van haar zwerftoch
ten en ondervindingen.
Dan begint daar een goed geoliede
machine, met 25 jaren ervaring, te
lopen. Frau Potinecki moet een vra
genlijst invullen over haar man,
waarin naar allerlei bijzonderheden
gevraagd wordt. Hoe zijn tanden er
uit zagen, of hij ziekten gehad heeft,
been- of armbreuken, kortom na 25
jaren moet deze weduwe precies ver
tellen, hoe groot haar naan was, of hij
X benen had en aan welke kwalen hij
leed
Ze doet dat .ofschoon er vele din
gen zijn, die ook zij niet meer weet.
Maar hij had een gouden tand en
heeft heel vroeger een keer zijn
been gebroken gehad. Terug in Duits
land stuurt ze een foto en de man
blijkt nog al een markante schedel
te hebben. Dan zijn de drie unbekan-
ten opgegraven en op de sectietafel
terecht gekomen. Bij een van hen
treft men inderdaad een verdikking
aan in de beenbotten, een zeker teken
dat dat ooit gebroken was. Waar de
gouden tand moest zitten, is nu in de
kaakresten een gat, dat, zoals echter
deskundig kan worden vastgesteld,
eerst na begraven er in is gekomen.
Als laatste redmiddel fotografeert
men de overgebleven schedel en pro
jecteert die over de foto van de over
ledene. Dat blijkt „te passen", zoals
ook een schoenrest (die meebegraven
wordt) aantoont dat die de maat
heeft van wijlen Potinecki, wiens
overige maten ook blijken overeen te
stemmen met die van de stoffelijke
resten.
Kapitein Timmermans stelt nu het
Rode Kruis in Den Haag op de hoog
te van zijn bevindingen, alsmede de
Volksbund Deutsche Kriegsgraber-
fürsorge in Kassei en niet te vergeten
de Duitse Dienststelle in Berlijn,
waar de volledige archieven berusten
van het Duitse leger.
YSSELSTEYN
EN DE TELEVISIE
Zelfs de Duitse televisie
heeft ter gelegenheid van het
50-jarig bestaan van dit kerk
dorp een stukje Ysselsteyn op
de televisie gebracht. Zij het
dan onbewust en terwijl het
helemaal niet de bedoeling
was, dat men het vertoonde te
rug zou herkennen.
Zaterdagavond kon men na
melijk op Duitsland 2 de Duit
se speelfilm zien Unruhige
Nacht, die het verhaal vertelt
van een Duitse veldprediker,
die een jonge Duitse soldaat
moet bijstaan in zijn laatste
uren, als hij op bevel van zijn
oversten ter dood moet worden
gebracht.
Opnamen voor deze film zijn
in 1958 gemaakt rond de Paar
denkop en in de onontgonnen
Peel. Bernhard Wicki, de Duit
se filmspeler die de rol van
veldprediker moest vervullen,
had indertijd weinig fiducie in
het gegeven van deze film, dat
hij te onwaarschijnlijk noemde.
M enkon hem toen reeds op
het Duitse kerkhof in Yssel
steyn authentieke stukken la
ten zien, hoe ouders van derge
lijke jongelui keihard een
briefje thuisgestuurd kregen
met de mededeling dat hun
zoon gefusjleerd was op grond
van het feit dat hij de Kriegs-
wetten overtreden had. Wat en
hoe stond er verder niet bij.
(Zie ons verhaal 25 jaren Duits
kerkhof).
Toen hij deze stukken onder
ogen had gekregen, begon hij
toch iets anders te denken over
dat wat ook in Ysselsteyn ver
filmd werd
Deze laatste Dienststelle krijgt de
volledige rapporten van het Duitse
kerkhof en de bevindingen van het
gepleegde onderzoek. Zij neemt uit
eindelijk de beslissing of dit stoffelijk
overschot al dan niet van wijlen Po-
tinicki zal zijn. In dit geval is het wel
zo evident, dat vrij spoedig daarna
haar beslissing komt: de stoffelijke
resten van graf 2886 vak AZ zijn van
deze Gefreiter.
Dat betekent niet alleen dat de we
duwe nu uiteindelijk zekerheid heeft
na al die jaren, dat haar man geval
len is, maar dat zij nu ook eindelijk
rechten kan laten gelden op Duitse
pensioenen en dergelijke
Dat is voor vele mensen een zaak
van materiële betekenis, want behal
ve pensioenen zijn daar erfenissen en
nalatenschappen mee gemoeid en dik
wijls andere belangrijke financiële
zaken, die niet afgehandeld konden
worden, omdat er geen officieel ster-
vensbewijs is.
Als een van de weinigen vraagt
tenslotte de vrouw van deze gevalle
ne haar terug om hem in haar woon
plaats een laatste rustplaats te geven.
Zo is dan de Duitse begrafeniswagen
gekomen en neemt men in Ysselsteyn
vrij onbewogen afscheid van de un-
bekante, die plots Potinecki bleek
HIJ DIE MEESTER IS
Het drama Potinecki is een van de
velen, die nog dagelijks zich afspelen
tussen de grafkruizen van deze grote
dodenakker, die we in september 25
jaren binnen onze gemeentegrenzen
hebben.
De conventie van Geneve bepaalt
dat hij die meester is van het slag
veld, de zorg heeft voor de doden. En
zo begroeven de Engelsen de gevallen
Duitse soldaten hier op de Hiept, zo
als ze dat overal deden waar gevoch
ten werd en verzamelden b.v. de
Amerikanen de in hun strijdgebied
gevallen Duitsers in Margraten, naast
hun eigen doden. Maar toen de defini
tieve wapenstilstand kwam, wilden
Engelsen, Canadezen en Amerikanen
wel de zorg voor hun eigen doden bij
zich houden, maar schoven terecht
overigens de zorg voor de Duitse
gevallenen op de Nederlanders. Ne
derlanders, die daar feitelijk geen
goede raad mee wisten, doodgewoon,
omdat men met dit alles te weinig er
varing had.
Men besloot aanvankelijk in Ne
derland te komen tot drie Duitse be
graafplaatsen, maar dat bleek nog al
moeilijkheden op te leveren, want de
praktische Amerikanen wilden voor
die „verhuis-klus" Duitse krijgsge
vangenen inzetten, maar dat beteken
de dat men feitelijk bij die begraaf
plaatsen ook kampen moest hebben
om die krijgsgevangenen op te ber
gen. Toen kwam men, ook al omdat
men die begraafplaats in het oosten
van het land wou hebben, feitelijk
maar tot één mogelijkheid, namelijk
Ysselsteyn, waar een kamp aanwezig
was, waar buiten dat, geen kuituur-
grond opgeofferd hoefde te worden
en een vrij groot terrein zo maar be
schikbaar was. In augustus 1946 be
gon men te onderhandelen met de ge
meente Venray, die aan het Ministe
rie van Oorlog het onontgonnen ge
bied bij de Paardenkop voor 2V2 ct.
per m2 verkochtMaar dat was
drie jaren later. Aanvankelijk had
men de grond om „niet" beschikbaar
gesteld, omdat het toch maar tijdelijk
zou zijn, over twee jaren de vrede
wel getekenid zou zijn en de Duitsers
dan zouden worden overgebracht
naar de Heimat.
YSSELSTEYN
werd na korte overwegingen het eer
ste en enigste Duits soldatenkerkhof.
Het kerkhof werd aangelegd volgens
plannen van de Amerikanen, die en
kele buldozers inzetten om wat toe
gangswegen en paden te maken en
verder ook bestek en tekening lever
den voor dit kex'khof. Zij hadden in
tussen wat praktijk opgedaan en de
kleine gravendienst van het Neder
landse leger was blij te kunnen profi
teren van de ervaringen van hun gro
te broeder, die bovendien in Mar
graten ook de grootste concentratie
hadden van Duitse graven.
De oudeïen onder ons kunnen zich
waarsch'ijnijlk nog herinneren hoe in
oktober 1946 de zware Amerikaanse
wagens vol met doodskisten hun da
gelijkse tocht van Margraten naar
Ysselsteyn begonnen. Meer als 3000
gevallenen werd op die manier over
gebracht. Ze werden door Duitse
krijgsgevangenen, die in Margraten
gelegerd waren, opgegraven, in deze
Bij het nagaan van de geschiedenis van het Duitse Kerkhoi
in Ysselsteyn vonden we bij een der stukken onderstaande
gedicht, dat wijlen de heer Vermeltfoort in een van zijr
revue's liet declameren.
Mede als een hommage aan deze dichter nemen we het graag
nog eens in ons blad op.
Het grootste kerkhof van de Lage Landen
Ligt niet in Margraten of in Rotterdam,
Maar in 'n streek, waar slechts de scheper kwam
En vroeger een verdoolde ridder strandde.
In 't woeste Peelgebied met enkele bijenstanden
Waar eenzaamheid de eeuwen door regeert
Staan thans de kruisen, heel of half verweerd
Van 't grootste kerkhof van de Lage Landen.
Hier liggen dertigduizend in vergetelheid
Terwijl in 't verre land een moeder schreit
Om 't kind dat eens verzorgd werd door haar handen
Hier rijen zich de kruisen duizendtallen
Op 't graf van die als VIJAND zyn gevallen
Op 't bloedig slagveld in de Lage Landen.
De Duitse minister für Familie und Jugend by de begroeting van de Duitse
jongeren, vorige week donderdag op het militair kerkhof in Ysselsteyn.
kisten gelegd, die in Ysselsteyn, we
derom door hier gelegen Duitse
krijgsgevangenen, weer werden „uit
gepakt" en begraven.
Dat een van de hier gelegen Duitse
krijgsgevangenen zo'n leeg ge
maakte kist heeft gebruikt om zich
zelf buiten het kamp te smokkelen,
mag na al die jaren thans verraden
worden. Toen de kist leeg was,
kroop hij er in en wist op die ma
nier naar Margraten te reizen, waar
hij er tussen uit kneep
In 1948 moesten de Nederlanders
voortaan zelfstandig hun „boontjes"
doppen, hoe vreemd dat in dit ver
band dan ook klinken mag. Men
schakelde daarbij in de mensen van
de mijnopruimingsdienst, die lang
zaam maar zeker zonder werk kwa
men, maar ook uit praktische over
wegingen, omdat bij vele stoffelijke
resten nog munitie werd aangetroffen
deze mensen er dan toch bij ge
haald moesten worden. Zodoende
werd le luitenant Timmermans nu
hoofd van dit kerkhof, dat nog altijd
streng gesloten bleef, ondanks het
feit dat uit Duitsland steeds meer
mensen aan de primitieve poort kwa
men kloppen om inlichtingen.
PRIMITIEF
De Amerikanen hadden voor wat
hun aandeel betreft, gezorgd voor be
hoorlijke administratie, maar de si
tuatie in Ysselsteyn was dusdanig dat
men gewoon de poorten, hoe primitief
toen ook, niet open durfde doen. De
niet ontgonnen Paardenkop bleek al
lerminst geschikt als begraafplaats.
Bij de minste of geringste regen ston
den grote stukken onder water.
Boomaanplantingen gingen kapot,
omdat de wortels niet door de dikke
oer-laag ter plaatse konden. Er was
een verbod om Duitse kruizen te ge
bruiken, maar men moest toch een
bepaalde naam of nummer-aandui
ding kunnen geven, kortom het was
in die beginjaren toen zo'n 300 geval
len per week werden aangevoerd, fei
telijk de meest primitieve bedoening,
die men zich maar denken kon.
Alles moest worden afgewikkeld in
een paar barakken, die men pro deo
gekregen had, maar waarin geen elec-
trisch licht was en waarvoor men het
water moest gaan halen bij de Zui
velfabriek. Allerlei instanties zaten
over allerlei problemen met elkaar in
de kling en toen de toenmalige luite
nant Timmermans op advies van en
kele deskundigen een wateraflossing
ging graven om tenminste van die
eeuwige watersnood verlost te wor
den, moest hij zelfs daarvoor bij de
Generale Staf op het matje komen.
De sloot is er desondanks gekomen,
alsmede bulldozers, die de zaak gin
gen egaliseren.
Er kwam zelfs gras en men mocht
op een gegeven moment zelfs kruizen
gaan plaatsen met de namen op.
KERKHOF OPEN
Toen in juni 1952 op herhaald aan
dringen van Duitsers, maar ook van
kranten uit deze contreien (die de el
lende van vele familieleden uit ge
sprekken en verslagen ervoeren) het
kerkhof eindelijk openging, bleek dat
men in 6 jaren toch enorm veel had
bereikt, ondanks alle tegenslagen en
ondainks de zuinig-aan-politiek die
ten opzichte van dit kerkhof is ge
voerd.
Intussen had de tijd ook de scherpe
kanten wat afgeslepen en waren goe
de kontakten gelegd met de Volks
bund Deutsche Kriegsgraberfürsorge,
die zich in Duitsland de graven aan
trok van alle Duitse gesneuvelden
waar ook ter wereld. Mede dank zij
haar hulp kwamen gelden los voor
verfraaiing van het kerkhof en kon
o.m. het Duitse bezoek in bepaalde
banen worden geleid.
Dat intussen de families van daar
begraven Nederlandse SS-ers wilden
pogen hier bepaalde manifestaties te
houden, was dan nog wel eens reden
tot paniek, waarbij M.P.'s en mare
chaussees en gevechtswagens werden
ingeschakeld, maar achteraf bleek
veel loos alarm geweest te zijn.
300.000,— PER JAAR
kost dit kerkhof de staat der Neder
landen, die in tegenstelling tot veel
andere Europese landen nog steeds
niet het kerkhof in beheer en in de
zorgen van genoemde Volksbund
heeft overgegeven. Nederland houdt
zich wat dat betreft nog steeds aan
de bepaling van de Geneefse conven
tie, die de zorg over de graven aan
de overwinnaar heeft toegedeeld. Die
zorg bestaat niet op de eerste plaats
in het keurig in gelid opstellen van
kruizen, hoe indrukwekkend dat ook
mag zijn, maar veeleer voor de iden
tificatie van de daar begravenen.
Op zondag 22 augustus 1971 waren
op dit kerkhof begraven 31.845 men
sen, die eens lid waren van de Duitse
Wehrmacht. Waarom we dit cijfer zo
exact geven, leest U dadelijk.
Maar eerst moeten we benadruk
ken dat dit betekent, dat men moet
pogen van ieder van deze mensen, de
identiteit vast te stellen. Want zij
hebben allemaal familie, die graag
wil weten waar hun man, vader, zoon,
broer, oom, gevallen is, waar hij be
graven ligt.
Daarnaast we zeiden dat boven
reeds zijn er familiekwesties die
door het wegvallen van een mens
kunnen rijzen, zijn nalatenschap moet
geregeld worden, bepaalde rechten
kunnen ontstaan of vervallen. Dat
kan dikwijls heel moeilijk zijn als
niet eerst vastgesteld is of de betrok
kene inderdaad ook dood is
Daarvoor moet men in Ysselsteyn
zorgen. Dat betekent dat van ieder
der gevallene een dossier aanwezig is,
waarin precies beschreven staat,
waar men dit stoffelijk overschot
heeft opgegraven, wat men in dat
graf gevonden heeft, wat er voor bij
zondere merktekens aan het skelet
te vinden waren, wat hij bij zich had
in het graf (en daarin vindt men soms
de meest vreemde zaken, tot weck
flessen met appelmoes toe) en wat de
mensen uit de buurt over dat bepaal
de graf kunnen vertellen.
Vindt men zijn identificatieplaatje
met in code (letters en cijfers) de
naam van de betrokkene, dan zal de
Dienststelle in Berlijn vrij snel kun
nen vertellen, wie hij was, waarbij
dan toch meteen gekeken wordt of de
andere gegevens, die men van hem in
Berlijn heeft ook kloppen.
Vindt men een dergelijk plaatje
niet, dan wordt de zaak moeilijker.
Dan is het nog meer zaak, dat zelfs
de kleinste bijzonderheid op schrift
komt. Dan begint een soms hopeloze
detektive arbeid om alsnog te pro
beren de naam van de begravene te
achterhalen
Daar moet men niet gering over
denken. Dat eist inschakeling van
Rode Kruis, die misschien bepaalde
gegevens kan hebben, van de Volks
bund, van de Deutsche Dienststelle in
Berlijn en van de gemeente, waarin
de gevallene begraven is
Maar dank zij de intensieve speur-
arbeid is het bijv. in de laatste 7-8
jaren gelukt het aantal „Unbekante"
terug te brengen van 6.000 tot 4.000.
Hetgeen betekent dat alleen al in de
laatste 7 jaren 2.000 families de no
dige zekerheid hebben gekregen. Van
dit alles zijn verhalen te maken als
dat van Potinecki hierboven, de een
nog spannender of beroerder dan het
andere, want achter iedere gevallene
ligt een berg onzekerheid en leed.
Zo ligt er het nuchtere kladbriefje,
waarmede een Oostenrijkse familie
op de hoogte werd gesteld door het
Oberkommando der Duitse Wehr
macht, dat hun zoon gefusilleerd
was, na door een Feldgericht ter
dood te zijn veroordeeld. Waarom
en waartoe wordt niet vermeld, wel
dat men geen doodsbericht mag
rondsturen. En ook dat men hem
ijskoud op een onbekende plek zon
der identificatieplaatje begraven
heeft. Hij was in Duitse ogen „aus-
radiert". Maar men heeft hem ont
dekt ergens op een Nederlands wei
land, met kapotgeschoten ribben,
maar dank zij zijn gebit kon hij ge
ïdentificeerd worden
31.485
doden lagen er zondag in Ysselsteyn.
Toen had men Potinecki al uitge-
boekt. Maar men had nog niet inge
boekt de onbekende, die men in Gen
nep bij de aanleg van de waterlei
ding aldaar had gevonden. Die lag
nog met zijn helm en etensblik, met
zijn Gefreiter-vleugeltjes en half ver
gane laarzen op de sectietafel. Van
zijn identificatieplaatje ontbreekt de
helft en zo weet men al op voorhand
dat ook dat stoffelijk overschot de
zoveelste puzzel wordt, die men krijgt
op te lossen.
Maar daaruit blijkt ook dat 25 ja
ren nadat de oorlog voorbij is nog al
tijd soldaten-resten ontdekt worden.
Nu eens in deze gemeente, dan weer
in die. En terwijl we over deze din
gen praten gaat de telefoon, zelfs op
zondag, dat men op een kerkhof in
Zuid Limburg bij het begraven van
een burger gestoten is op een onbe
kend graf, waarin een Duitse helm.
„Of men even eens wil komen kij
ken
En voor ons op het bureau ligt een
ingevulde lijst van een Duitse familie,
die praktisch overal ter wereld het
graf aan het zoeken is van een ge
sneuveld soldaat. „Kan hij misschien
in Holland liggen
50.000 MENSEN
Terwijl we in het kantoor van ka
pitein Timemrmans over al deze din
gen praten, drentelen in de zomerzon
steeds mensen voorbij. De een met
een tuil bloemen, de ander met een
krans. 50.000 mensen per jaar komen
naar Ysselsteyn, ook nu 25 jaren na
de oorlogZe zoeken een graf,
leggen bloemen en staalen in gedach
ten over deze Paardenkop, die een
massagraf werd
Het aantal bezoekers zegt duidelij
ker dan wat ook, dat dit kerkhof nog
steeds „leeft" bij de DuitsersZe
komen ook nog voor de mensen van
—'18, die hier begraven liggen. Die
zijn meteen meegegaan, toen men die
van '40-'45 ruimde
Toen men 25 jaren geleden begon
te onderhandelen over de aanleg van
dit kerkhof, meende rrïen dat in een
paar jaren tijd „de zaak" wel beke
ken was. Nu 25 jaren daarna komen
er nog steeds 50.000 mensen per jaar
naar dit stuk peelgrond, waarin mor
gen, als die uit Gennep herbegraven
is in de plastic zak, 31.486 mensen
rusten
KLEUREN
TELEVISIES
56 cm voor 1575,
TELEVISIES
61 cm voor 475,
BANDRECORDERS en
PLATENSPELERS
met 25% korting
WASAUTOMATEN
reeds voor 395,
KOELKASTEN
met groot diepvries
vak voor 195,
DIEPVRIES KISTEN
met kortingen van 20-25%
Verder: stofzuigers,
scheerapparaten, hoogte-
zonnen, strijkijzers enz.
KORTINGEN vanaf 20%
Volledige garantie
Eigen service
Iedere vrijdagavond
vanaf 6-9 uur demonstratie
van het hele programma.
SCHOOLSTRAAT 3
VENRAY TEL. 2329
Kwartelenmarkt 7 Venlo
Kloosterstraat 37 Blerick