ALBERT HEIJN
PANG=
Helenaveen 100 jaren
Geschiedenis van een peeldorp
FEUILLETON
'n Actrice zonder
schoenen.
OW
Oüsia( iffudh
Uit „Peel en Maas"
de kleintjes...
Edammer Kaas. .5oogram99
ZATERDAG 1 AUGUSTUS 1953 No. 31
VIER EN ZEVENTIGSTE JAARGANG
PEEL EN MAAS
f,rTmEaLEvfAN5,2EN SKc2 WEEKBLAD VOOR VENRAY EN OMSTREKEN ^,viVEERNKw™
Op 30 Maart 1853 kochten Jan en Nicolaas van de
Griend te Den Bosch, van de gemeente Deurne ruim 600
ha peel- en heidegronden in de Heytrak voor de som van
ruim f 48.000. Van die dag dateert de stichting van het
kerkdorp Helenaveen, dat nu dus honderd jaar bestaat en
dat als verjaringscadeau een nieuwe weg gekregen heeft,
die voor de economische en sociale ontplooiing van dit
tuindersdorp van beslissend belang moet worden geacht.
Vorige week is de weg in het bijzijn van vele autoriteiten
officieel in gebruik genomen worden. Het was een grote
gebeurtenis, die met feestelijkheden gepaard ging. Wel
worden nu hier en dan daar nieuwe wegen geopend, maar
nergens bestond een zo unieke situatie als in Helenaveen,
die het tot standkomen van de onontbeerlijke verbinding
zo lange jaren verhinderde.
brengen. De veengrond bleek van
goede kwaliteit te zijn.
Eén van.de eerste cultures was
boekweit, die het er blijkbaar erg
goed deed, want de heer van de
Griend legde in de annalen vast,
dat hij aan de boekweit van 250
bunders in 1857 de som van f 9250
netto verdiende.
Toen er de geruchten gingen, dat
er een spoorwegverbinding Zeeland-
Limburg zou tot stand komen, koch
ten de heren van de Griend nog
eens 300 ha peelland van de ge
meente Horst en namen van haar
bovendien 777 ha in pacht om op
die manier aan de nieuwe spoorlijn
te komen liggen.
Er is dus voor ons alle reden om
bij deze gelegenheid stil te staan bij
de merkwaardige historie van Hele
naveen, dit wat afgelegen kerkdorp
aan de Limburgse grens. De onher
bergzame peelvlakte werd, zo ver
meldt de historie, op 13 Maart 1325
door Hertog Philip van Brabant aan
de gemeente Deurne geschonken.
De grond bevatte een zekere rijk
dom aan turf, maar nu wilde het
geval, dat de Limburgers daar
stiekum turf kwamen steken, waar
voor Deurne accijns moest betalen.
Deze gang van zaken verdroot die
van Deurne zeer en heeft er töë
bijgedragen, dat de gronden ten
slotte aan de heren van de Griend
verkocht werden.
Men had deze anders dag en nacht
moeten gaan bewaken en dat zou
altijd nog weer veel meer hebben
gekost dan er nu uit de gemeente
kas vloeide aan te veel betaalde
accijns. Maar in het verkoopcon
tract bepaalde de gemeente Deurne
nog wel, dat de nieuwe eigenaren
een kanaal zouden doen graven, zo
danig, „dat de Limburgse veenlieden
buiten slaat gesteld worden, om van
het overige gedeelte van de Peel
gebruik te maken".
Een andere nogal zonderlinge be
paling van de koop was, dat aan
niet-ingezetenen van Deurne en
Liessel niet langer dan gedurende
drie achtereenvolgende jaren enig
werk aan vervening of uitgraving
mocht worden verschaft op een
boete van f 100 per persoon.
Ook moest er van jaar tot jaar
voor tenminste 30 ingezetenen van
Deurne werk beschikbaar zijn.
De Helenavaart
Op 14 September 1853 kregen de
heren van de Griend vergunning
tot het graven van een kanaal van
uit de door hen gekochte veen
gronden door de gemeenten Helden
en Meyel naar de Noordervaart.
Dit kanaal, de Helenavaart, werd
nog datzelfde jaar nagenoeg geheel
voltooid.
In de nu volgende paar jaren werd
de vervening met volle kracht ter
hand genomen; het kanaal werd
verlengd, er werden zijwijken ge
graven; dé eerste zeven stenen
huizen werden opgetrokken voor de
opzichters en de veenbaas. De ar
beiders vonden onderdak in keten
van stro met leem besmeerd.
Boekvveitteelt
De ontginners kochten schepen
om de turf te vervoeren en waar
de klotstekers afgedaan hadden,
werd de ontveende grond in cultuur
gebracht, mede met behulp van
compost en andere meststoffen die
de turfschepen op hun terugreis uit
de bewoonde wereld konden mee-
Een vlucht voor de Russen
J. Vaszary.
12
Iwan de Verschrikkelijke ver
scheen ook wel eens. Soms bracht
hij een stuk brood mee, soms een
hoofdkaas, soms wat poedersuiker.
Zijn opvattingen inzake eten waren
wel enigszins afwijkend van de onze.
Om de drie dagen werd ik bij de
kapitein gebracht. De kapitein met
de leren jas was grof, altijd
schreeuwde hij tegen me. Eerder
uit gewoonte dan uit opwinding.
Zonder enig systeem vroeg hij van
alles en nog wat.
Ik begreep daaruit, dat er geen
bijzondere aanklacht tegen mij be
stond en dat zij eigenlijk van mij
te weten wilden komen, waarop zij
mij konden laten hangen. Vanzelf
sprekend heb ik ze hierin niet ge
holpen.
De kapitein zag wel in, dat deze
van zaken niet veel zin had.
Hij liet me tenslotte enkel komen
als ik bereid was met de Russen
samen te werken.
„Hoe bedoelt u dat vroeg ik
hem.
,ziJn kier gekomen en wij
blijven hier ook. Help ons, dat wij
populair worden bij de Hongaren".
Ik meende erg tactisch te zijn
door te verklaren, dat mijn be
scheiden talenten niet toereikend
waren voor zulk een moeilijke
taak.
N.V. gesticht
In verband met deze uitbreiding
moest ook de Helenavaart weer
verlengd worden. Een en ander
vroeg natuurlijk grote kapitalen en
zo zien wij, dat in 1858 op 18 Jan,
een Naamloze Vennootschap tot
stand komt onder de titel: „Maat
schappij ter ontvening, genaamd
Helenaveen-veen".
Hierin werkten de gebroeders van
de Griend, samen met George Jan
Willem Carp te Breda. De eerste
directeur der N.V., wier kapitaal
één millioen gulden groot was, werd
de heer J. v.d. Griend.
Tabakscultuur mislukte
Toen de boekweitteelt terugliep,
liet de Maatschappij tabaksplanters
aanrukken uit Gelderland om de
tabakscultuur naar Helenaveen over
te brengen.
Hier lag een kans voor de Helena-
veense pioniers om geleidelijk aan
onafhankelijk te worden van de
maatschappij, omdat zij gelegenheid
kregen de winsten van zo'n tabaks
cultuur op te sparen, terwijl een
hypotheekbank wijders bij zou sprin
gen bij de aankoop van een eigen
erf. De kwaliteit van de tabak i
Helenaveen was goed, maai* niette
min viel er tegen de uitheemse
tabakken niet te concurreren.
Doordat het ontginningsbedrijf
zich tot 1882 gestadig uitbreidde,
groeide het aantal peelwerkers, dat
het jaar rond in dienst van de
maatschappij kon blijven.
TURFSTROOISEL
In die dagen nu maakte de turf-
strooiselfabricage snel opgang, om
dat zij een goed rendement op
leverde.
De maatschappij stichtte twee
turfstrooiselfabrieken waaronder
een drijvende die vele handen
werk gaven.
Het aantal inwoners van dit dorp
nam dan ook snel toe.
In 1882 woonden er 502 mensen,
in 1901 was dit getal gestegen tot
„Oh, jawei, u bent een kunste
naar en kunt ons goed helpen, als
u onze belangen maar wilt dienen.
En u vaart er wel bij ook, want de
Russen zijn dankbaar en houden
van kunstenaars".
Een langdurig debat volgde, waar
in ik beweerde een walging van
iedere politiek te hebben, boven
dien wenste ik me er niet mee te
bemoeien. En in het bijzonder wens
te ik niet de belangen van vreem
de mogendheden te dienen.
De kapitein schreeuwde, dat het
een aard had, sloeg op de tafel en
joeg me tenslotte weg, omdat ik
een verdomde burzsu j was, het was
niet de moeite waard zich voor mij
te interesseren.
Op een avond toen wij bij Nikolaj
het avondmaal nuttigden, kwam er
plotseling een Russische eerste lui
tenant in een leren jas. Zijn ge
zicht en zijn gedrag verraadde ter
stond zijn Semitische afkomst.
Hij was zeer verrast, toen hij de
gedekte tafel zag. YVantrouwend
keek hij het gezelschap rond.
Toen ging hij tussen ons in zitten
en in korte tijd trok hij bij.
Het bleek, dat hij de adjudant
van de Russische generaal was, die
op zijn beurt weer de hoogste com
mandant van de GPU was.
Hij sprak even vloeiend Duits
als Frans. Toen hij vernam wie wij
waren, liet hij zich in een lange
discussie met ons in. Hij was de
eerste Rus, die werkelijk ontwik
keld was. Hij kende de gehele Rus
sische litteratuur en was op de
hoogte van de Russische kunst.
Hij vroeg ons, waarom wij hier
waren. Hij beloofde ons een goed
woordje te doen en te informeren
hoe onze zaak er eigenlijk voor
stond. Als wij onschuldig waren,
kregen we in ieder geval onze vrij
w
Wie van drups of populair gezegd van
„zuurtjes" houdt, ondervindt een geheel
nieuw genot, wanneer hij Rang Cristal
fruits proeft.
Uw winkelier heeft ze in voorraad.
Let op de naam RANG op het beschermend om
hulsel van ieder „Rangetje"
950 (thans wonen er amper 800).
TOEN DE TUINBOUW.
Aan de turfstrooisel-hausse kwam
rond 1912 een eind en van die tijd
af wordt Helenaveen geleidelijk aan
een echt tuindersdorp.
De maatschappij had dat al veel
eerder voorzien, want in 1887 had
zij een ommuurde proeftuin doen
aanleggen. Zelfs had zij tuinen
voor Westlandse druiven laten aan
leggen. Maar de druiven cultuur
bezat geen levensvatbaarheid om de
eenvoudige reden, dat de druiven
slechts zelden rijp werden.
Maar goed, om de tuinbouw te
stimuleren gaf de maatschappij aan
haar arbeiders kleine lapjes grond
in pacht, waarop zij groenten voor
eigen gerief konden telen.
De opzet slaagde, de peelwerkers
kregen verstand van het tuinders
vak. De meesten hadden grote ge
zinnen, zodat al aanstonds een in
tensieve bewerking van de bodem
mogelijk was.
Rond de eeuwwisseling was er in
Venlo een tuinbouwveiling tot stand
gekomen, die in Duitsland een groot
en altijd groeiend afzetgebied had.
Helenaveen oriënteerde zich op
Venlo en zo ontstond de formidabele
stroom van producten die jaar in
jaar uit van Helenaveen naar de
Venlose Veiling. Over de afgelopen
jaren worden de volgende cijfers
bekend:
5700. kg peulen, 200.000 kg tuin
bonen, 360.000 kg spekbonen, 360.000
kg augurken, met 'n netto-opbrengst
van f 448.000.
Globaal genomen liggen in Helena
veen een tienduizend eenruiters.
Onder dat glas worden in het
vroege voorjaar o.a. ook de kost
bare eerste aardbeien gekweekt.
Behalve tuinders telt Heienveen
ook een, verhoudingsgewijs geno
men, klein percentage boeren, nl.
een stuk of vijftien. -
De meesten hunner zijn, wat
men hier noemt, bouwboeren, dat
wil zeggen zij hebben in hoofdzaak
akkerland.
Een deel is weidebedrijf of nog
beter: kaasbedrijf. Dat uitgerekend
hier kaasboeren kwamen, valt mee
te verklaren uit het feit, dat er
oudtijds geen behoorlijke verbin
dingen met de melkfabriek beston
den. Melk is maar 'zeer beperkt
houdbaar, een kaas echter kan een
stootje velen.
Ook hier enige cijfers.
In 1952 werden door Helenaveen
aan de melkinrichting te Liessel
heid terug.
„Dacht u, dat onschuldig zijn,
voldoende is om vrij te komen
vroeg ik hem.
Hij keek peinzend voor zich uit.
„De Russen zijn barbaren, ze zijn
onontwikkeld" zei hij. „Maar er
gens in hen leeft een wazig ver
langen naar liefde, waarheid en
schoonheid. Soms is dat genoeg
om hen menselijk te maken. Kijk
om u heen, hoe u leeft als gevan
genen Daarmee is toch dit alles
hier in tegenspraak. Dat is Rusland,
Duitsers zouden de zaak beslist
veel regelmatiger behandelen. U
zou drie of vier keer per dag op
de minuut af uw soep krijgen en
u zou in een echte betrouwbare ge
vangenis zitten. Ik weet niet, wat-
beter is. Er is geen land dat vol
maakt is. Maar ik geloof niet, dat
Rusland slecht zou zijn. En ik ge
loof zeker, dat u vrij komt.
De volgende morgen kwam de
tolk ons meedelen dat wij vrij
waren en naar huis konden gaan.
Ik wilde mijn oren niet geloven.
„Zijn wij vrij en krijgen we
dat ook op papier
„Neen, de Russen houden er niet
van papiertjes af te geven. Het is
genoeg als zij zeggen: U kunt nu
gaan
Het was ook genoeg voor ons.
Het afscheid van de concierge-
familie was kort. Nu zij zagen, dat
wij weggingen, werden ze heel
wat vriendelijker. Ze trachtten hun
gedrag goed te praten. Daar rea
geerden wij echter niet op.
Mijn vrouw gaf de dochter de
enige haar nog overgebleven hals
doek, ik gaf de concierge de tabak
die ik van de wachtmeester had
gekregen. Dat was ons gehele ver
mogen en hiermede meenden wij
hun gastvrijheid te hebben betaald.
geleverd 350.000 kg melk voor een
bedrag van f 80.000.
Dat zijn aanzienlijke getallen als
men bedenkt, dat deze melk af
komstig is van ruim 200 koeien,
Via de veecentrale werden in '51
voor een bedrag van f 109.000 voor
de slacht geleverd, nl. 571 varkens,
13 kalveren en 8 koeien.
't Is natuurlijk niet bekend, hoe
veel er via de individuele handel
aan de markt kwamen.
De pluimveehouders leverden in
'52 1.802.196 eieren af voor een
geldswaarde van f 277.101.14 bruto.
Waren eertijds vrijwel alle inwo
ners in dienst van de maatschappij
thans zijn zij haast allemaal zelf
standige tuinders: op gronden overi
gens die van de maatschappij moe
ten worden gepacht. Het aantal
vaste employé's der maatschappij
is op de vingers van één hand te
tellen.
Verbindingen
Tuinbouwproducten moeten da
gelijks aan de markt komen. De
kwestie van een goede verbinding
was voor Helenaveen dus van pri
mair belang.
Eertijds konden de producten per
schip en per trein worden vervoerd,
maar in onze dagen is het de auto
die snelle afzet mogelijk maakt.
Maar een vrachtwagen met groente
of zacht fruit vraagt een harde,
behoorlijke weg. De wegen nu op
het grondgebied der maatschappij
waren op autovervoer niet berekend,
ook de z.g. verharde wegen niet,
waarbij nog te bedenken valt, dat
deze wegen zomede de talrijke brug
gen in Helenaveen veel te lijden
kregen van het militair verkeer in
1939 en '40 en dat dit alles letter
lijk in puin en spaanders ging, toen
de Duitsers en de geallieerden in
1944 in deze omgeving met elkaar
slaags raakten.
Toen de kruitdamp optrok was
er veel menselijk leed geschied in
Helenaveen en ook was er dé bron
van welvaart, de tuinbouw verstoord
óók door de afwezigheid van een
ordentelijke verbinding.
Dienden vroeger de wegen alleen
het belang van de maatschappij,
die ook de profijten trok, nu lag de
toestand anders, omdat het land
verpacht is. Na langdurige onder
handelingen met de gemeente
Deurne, zijn wegen en kunstwerken
overgenomen. En het resultaat daar-'
van is deze nieuwe weg, die mede
zal werken aan een betere toekomst
van dit Peeldorp.
1 Augustus 1903
De vroegere dorpsgenoot Johan
Toebosch, onderwijzer te Heijen,
slaagde te Arnhem, voor hoofd
onderwijzer.
-Het festival te Blitterswijckbij
het veertigjarig bestaan van „Moed
en IJver" slaagde op 25 Juli zeer
goed. Er waren 14 muziekgezel
schappen van elders.
- De stationschef Schmitz, die
op 18 Juni twee dames met eigen
levensgevaar van de dood redde,
ontving een eervolle vermelding
met gratificatie van de Directeur-
generaal der Spoorwegen.
Joh. J. Hulsman, maakt aan
de dames van Venray bekend, dat
het depot der Almelose Ververij en
chemische Wasserij van Gebr. Pal the
gevestigd was: Kruissen E 322.
5 Augustus 1893
P. J. Rutten, hoofd van de
school te Wanssum slaagde voor
akte Engels L.O.
Wij namen afscheid van 't oude
echtpaar, gingen daarna naar boven
naar het postkantoor van Nikolaj.
Wij dankten hem voor wat hij voor
ons gedaan had.
Nikolaj was erg aangedaan bij
de gedachte aan ons vertrek. Hij
kuste ons van links en van rechts,
daarna volgens oud-Russisch ge
bruik, kuste hij onze schouders.
„Gaat, mijn duifjes, het is goed
mogelijk, dat wij elkander nog weer
zullen zien, want het leven is een
heel raar iets."
Op straat zagen wij het bekende
beeld.
Russische soldaten dreven uitge
hongerde in lompen geklede men
sen voort. Russische troepen gingen
voorbij. De mensen van de GPU
gingen van huis tot huis, om er
volgens hen, verdachte mensen te
arresteren.
Bij de dorpspomp stonden vrou
wen en kinderen te wachten, op
hun beurt voor het water.
Bij een straathoek knielden twee
vrouwen naast het kreng van een
paard. Zij vilden het dier, sneden
er vlees uit, onderwijl er aan ruikend
of het niet al te bar stonk. Aan
hun kleding kon je zien dat zij
eens tot de welgestelden hadden
behoord.
Op een andere straathoek lag het
lijk van een man op leeftijd dwars
over het trottoir. Op zijn gelaat
sporen van kogels. Op zijn borst
een papier: „Zo vergaat het de
vijanden van het volk Mag niet
begraven worden In zijn verstijfde
dode hand hield hij een stuk zwart
brood. Wonderlijk dat niemand hem
dat afgenomen had.
Wij stapten huiverend over hem
heen en maakten voort, om maar
zo gauw mogelijk weg te komen.
Ineens stonden we voor een ons
De jaarmarkt op 2 Augustus was
druk bezocht en de handel was
levendig. Aan de lijn stonden ruim
200 stuks hoornvee. Van de biggen
besteedde men f 6 a f 10 per stuk.
Bij de herstemming van een
lid van de Gemeenteraad kreeg J.
Loenen te Leunen 147 stemmen„W.
van Meijel 117, zodat de heer J.
Loenen gekozen was.
8 Augustus 1891
„Recht vroolijk gingen de kermis
dagen ten einde".
Op de veemarkt van 5 Augus
tus waren de prijzen voor biggen
f 3 tot f 5, van het hoornvee f 100
tot f 240.
P. Heijnemans en echtgenote
vierden de 50-jarige bruiloft.
8 Augustus 1903
„De kermis is weer achter de
rug".
De heer A. Wijnhoven, onder
wijzer te Well, slaagde voor de
hoofdakte, zo ook de heer L. Meijer,
onderwijzer te Overloon.
De dubbeltjes draaien we weer een paar
maal om, alvorens ze uit te geven. Een
grondige reden om alle boodschappen bij
Albert Heijn te doen; dan wint U aan
kwaliteit en bespaart U op Uw uitgaven.
Koffie250 gram 149
Gemalen Zwitserse kaas per baker 50
Daisy's250 gram 25
Engelse Toffee'sper blik 25
Korstjesper pak 25
Fruitdrups3 rollen
Vruchtenkoekjes
Frisse Drups
Zomertoffee's.
Vruchtenhagel
Ontbijtkoek
Limonadesiroop
100 gram
150 gram
100 gram
150 gram
per stuk 47-33-25
lies 130-110-89
25
25
25
19
22
BK B0FFIE KOFFIE - de koffie die iedereen zo
BS? lekker vindt. alléén verkrijgbaar bij Albert Heijn.
GELDERSE HAM, 100 gram49
MAAKT U HET LEVEN GÓEDKOPER!
welbekende villa.
Een van de populairste toneel
speelsters woonde daar met haar
man, eveneens toneelspeler. Zij
waren onze vrienden. Wij hadden
menigmaal bij elkaar gegeten.
Thans keken we peinzend naar de
half in elkaar gestortte woning.
„Wat zou er met hen gebeurd
zijn Zouden zij nog leven
Het scheen ons toe. dat het huis
toch bewoond was, uit een schoor
steen steeg rook naar boven. Wij
besloten hen even op te zoeken.
Na lang kloppen en rammelen
opende eindelijk iemand de deur.
Ik herkende nauwelijks de eens om
haar schoonheid beroemde toneel
speelster in de vrouwspersoon, dat
in vuile kleren, met verwarde haren
en schrikbarend mager, voor ons
stond. Zij ook had blijkbaar moeite
om ons te herkennen. Maar zelfs
na de herkenning bleef zij ons met
een lege blik en afgestompte onver
schilligheid aanzien. Zij moest wel
veel doorgemaakt hebben, dat
andermans leed haar in het geheel
niet meer deerde.
Wij werden ons reeds in dit
ogenblik bewust, dat ons bezoek
volkomen zinloos was.
Thans ondervonden we voor het
eerst, hoezeer een zekere „iets"
dat society-leven genoemd wordt,
volkomen en spoorloos verloren
kan gaan. De mens kan zo vervuld
raken van de eigen ellende, dat hij
niet meer in staat is voor anderen
medelijden te gevoelen, Alle vriend
schap, liefde en hoogachting houden
dan op. Afgunst, haat en leedver
maak blijven over. In het beste
geval resteert een ijzige onver
schilligheid.
Deze ongelukkige toneelspeelster
was ook één brok onverschilligheid.
Later hoorden wij, dat vijftien
Russische soldaten haar onteerd
hadden.
Een nauwelijks verholen angst
lag in haar blik.
Wij waren immers veel te bekende
mensen. Onze tegenwoordigheid
kon gevaarlijk zijn.
Niettemin noodde zij ons uit,
binnen te komen in haar geheel
geplunderde kamer. Wij praatten
een paar minuten, onderwijl luister
de zij verschrikt naar het schieten
op straat. Zij hoorde nauwelijks
wat wij zeiden.
Zij vertelde, dat haar man mee
genomen was om te werken. Over
ons had zij ook het een en ander
vernomen. Een toneelspeler had op
straat zich er op beroemd, dat hij
onze verblijfplaats in Hidegüt uit
gevonden had en ons bij de G.P.U
had aangegeven.
Thans wisten we eindelijk de
oorzaak van onze gevangenneming.
Wij hoorden echter niet waarom
of hij ons aangegeven had, wat hem
daartoe bewogen had. Wij kenden
deze toneelspeler slechts opper
vlakkig. Nooit hadden wij iets met
hem gehad. Hij groette ons steeds
vriendelijk en met hoogachting, als
we elkaar toevallig ontmoetten.
Het was onbegrijpelijk.
En hoe vreemd kan het toeval
met ons spelen: Toen wij de villa
verlieten, hadden we nog geen
honderd pas afgelegd, toen wij deze
toneelspeler tegenkwamen.
Hij haastte zich naar ons toe en
groette ons even charmant als
vroeger. Hij vertelde, hoe zeer hij
met ons te doen had gehad toen
hij gehoord had wat ons was over
komen.
Hij hoopte, dat het nu in orde
zou zijn.
Wordt vervolgd