ALBERT HEIJN PANG= Helenaveen 100 jaren Geschiedenis van een peeldorp FEUILLETON 'n Actrice zonder schoenen. OW Oüsia( iffudh Uit „Peel en Maas" de kleintjes... Edammer Kaas. .5oogram99 ZATERDAG 1 AUGUSTUS 1953 No. 31 VIER EN ZEVENTIGSTE JAARGANG PEEL EN MAAS f,rTmEaLEvfAN5,2EN SKc2 WEEKBLAD VOOR VENRAY EN OMSTREKEN ^,viVEERNKw™ Op 30 Maart 1853 kochten Jan en Nicolaas van de Griend te Den Bosch, van de gemeente Deurne ruim 600 ha peel- en heidegronden in de Heytrak voor de som van ruim f 48.000. Van die dag dateert de stichting van het kerkdorp Helenaveen, dat nu dus honderd jaar bestaat en dat als verjaringscadeau een nieuwe weg gekregen heeft, die voor de economische en sociale ontplooiing van dit tuindersdorp van beslissend belang moet worden geacht. Vorige week is de weg in het bijzijn van vele autoriteiten officieel in gebruik genomen worden. Het was een grote gebeurtenis, die met feestelijkheden gepaard ging. Wel worden nu hier en dan daar nieuwe wegen geopend, maar nergens bestond een zo unieke situatie als in Helenaveen, die het tot standkomen van de onontbeerlijke verbinding zo lange jaren verhinderde. brengen. De veengrond bleek van goede kwaliteit te zijn. Eén van.de eerste cultures was boekweit, die het er blijkbaar erg goed deed, want de heer van de Griend legde in de annalen vast, dat hij aan de boekweit van 250 bunders in 1857 de som van f 9250 netto verdiende. Toen er de geruchten gingen, dat er een spoorwegverbinding Zeeland- Limburg zou tot stand komen, koch ten de heren van de Griend nog eens 300 ha peelland van de ge meente Horst en namen van haar bovendien 777 ha in pacht om op die manier aan de nieuwe spoorlijn te komen liggen. Er is dus voor ons alle reden om bij deze gelegenheid stil te staan bij de merkwaardige historie van Hele naveen, dit wat afgelegen kerkdorp aan de Limburgse grens. De onher bergzame peelvlakte werd, zo ver meldt de historie, op 13 Maart 1325 door Hertog Philip van Brabant aan de gemeente Deurne geschonken. De grond bevatte een zekere rijk dom aan turf, maar nu wilde het geval, dat de Limburgers daar stiekum turf kwamen steken, waar voor Deurne accijns moest betalen. Deze gang van zaken verdroot die van Deurne zeer en heeft er töë bijgedragen, dat de gronden ten slotte aan de heren van de Griend verkocht werden. Men had deze anders dag en nacht moeten gaan bewaken en dat zou altijd nog weer veel meer hebben gekost dan er nu uit de gemeente kas vloeide aan te veel betaalde accijns. Maar in het verkoopcon tract bepaalde de gemeente Deurne nog wel, dat de nieuwe eigenaren een kanaal zouden doen graven, zo danig, „dat de Limburgse veenlieden buiten slaat gesteld worden, om van het overige gedeelte van de Peel gebruik te maken". Een andere nogal zonderlinge be paling van de koop was, dat aan niet-ingezetenen van Deurne en Liessel niet langer dan gedurende drie achtereenvolgende jaren enig werk aan vervening of uitgraving mocht worden verschaft op een boete van f 100 per persoon. Ook moest er van jaar tot jaar voor tenminste 30 ingezetenen van Deurne werk beschikbaar zijn. De Helenavaart Op 14 September 1853 kregen de heren van de Griend vergunning tot het graven van een kanaal van uit de door hen gekochte veen gronden door de gemeenten Helden en Meyel naar de Noordervaart. Dit kanaal, de Helenavaart, werd nog datzelfde jaar nagenoeg geheel voltooid. In de nu volgende paar jaren werd de vervening met volle kracht ter hand genomen; het kanaal werd verlengd, er werden zijwijken ge graven; dé eerste zeven stenen huizen werden opgetrokken voor de opzichters en de veenbaas. De ar beiders vonden onderdak in keten van stro met leem besmeerd. Boekvveitteelt De ontginners kochten schepen om de turf te vervoeren en waar de klotstekers afgedaan hadden, werd de ontveende grond in cultuur gebracht, mede met behulp van compost en andere meststoffen die de turfschepen op hun terugreis uit de bewoonde wereld konden mee- Een vlucht voor de Russen J. Vaszary. 12 Iwan de Verschrikkelijke ver scheen ook wel eens. Soms bracht hij een stuk brood mee, soms een hoofdkaas, soms wat poedersuiker. Zijn opvattingen inzake eten waren wel enigszins afwijkend van de onze. Om de drie dagen werd ik bij de kapitein gebracht. De kapitein met de leren jas was grof, altijd schreeuwde hij tegen me. Eerder uit gewoonte dan uit opwinding. Zonder enig systeem vroeg hij van alles en nog wat. Ik begreep daaruit, dat er geen bijzondere aanklacht tegen mij be stond en dat zij eigenlijk van mij te weten wilden komen, waarop zij mij konden laten hangen. Vanzelf sprekend heb ik ze hierin niet ge holpen. De kapitein zag wel in, dat deze van zaken niet veel zin had. Hij liet me tenslotte enkel komen als ik bereid was met de Russen samen te werken. „Hoe bedoelt u dat vroeg ik hem. ,ziJn kier gekomen en wij blijven hier ook. Help ons, dat wij populair worden bij de Hongaren". Ik meende erg tactisch te zijn door te verklaren, dat mijn be scheiden talenten niet toereikend waren voor zulk een moeilijke taak. N.V. gesticht In verband met deze uitbreiding moest ook de Helenavaart weer verlengd worden. Een en ander vroeg natuurlijk grote kapitalen en zo zien wij, dat in 1858 op 18 Jan, een Naamloze Vennootschap tot stand komt onder de titel: „Maat schappij ter ontvening, genaamd Helenaveen-veen". Hierin werkten de gebroeders van de Griend, samen met George Jan Willem Carp te Breda. De eerste directeur der N.V., wier kapitaal één millioen gulden groot was, werd de heer J. v.d. Griend. Tabakscultuur mislukte Toen de boekweitteelt terugliep, liet de Maatschappij tabaksplanters aanrukken uit Gelderland om de tabakscultuur naar Helenaveen over te brengen. Hier lag een kans voor de Helena- veense pioniers om geleidelijk aan onafhankelijk te worden van de maatschappij, omdat zij gelegenheid kregen de winsten van zo'n tabaks cultuur op te sparen, terwijl een hypotheekbank wijders bij zou sprin gen bij de aankoop van een eigen erf. De kwaliteit van de tabak i Helenaveen was goed, maai* niette min viel er tegen de uitheemse tabakken niet te concurreren. Doordat het ontginningsbedrijf zich tot 1882 gestadig uitbreidde, groeide het aantal peelwerkers, dat het jaar rond in dienst van de maatschappij kon blijven. TURFSTROOISEL In die dagen nu maakte de turf- strooiselfabricage snel opgang, om dat zij een goed rendement op leverde. De maatschappij stichtte twee turfstrooiselfabrieken waaronder een drijvende die vele handen werk gaven. Het aantal inwoners van dit dorp nam dan ook snel toe. In 1882 woonden er 502 mensen, in 1901 was dit getal gestegen tot „Oh, jawei, u bent een kunste naar en kunt ons goed helpen, als u onze belangen maar wilt dienen. En u vaart er wel bij ook, want de Russen zijn dankbaar en houden van kunstenaars". Een langdurig debat volgde, waar in ik beweerde een walging van iedere politiek te hebben, boven dien wenste ik me er niet mee te bemoeien. En in het bijzonder wens te ik niet de belangen van vreem de mogendheden te dienen. De kapitein schreeuwde, dat het een aard had, sloeg op de tafel en joeg me tenslotte weg, omdat ik een verdomde burzsu j was, het was niet de moeite waard zich voor mij te interesseren. Op een avond toen wij bij Nikolaj het avondmaal nuttigden, kwam er plotseling een Russische eerste lui tenant in een leren jas. Zijn ge zicht en zijn gedrag verraadde ter stond zijn Semitische afkomst. Hij was zeer verrast, toen hij de gedekte tafel zag. YVantrouwend keek hij het gezelschap rond. Toen ging hij tussen ons in zitten en in korte tijd trok hij bij. Het bleek, dat hij de adjudant van de Russische generaal was, die op zijn beurt weer de hoogste com mandant van de GPU was. Hij sprak even vloeiend Duits als Frans. Toen hij vernam wie wij waren, liet hij zich in een lange discussie met ons in. Hij was de eerste Rus, die werkelijk ontwik keld was. Hij kende de gehele Rus sische litteratuur en was op de hoogte van de Russische kunst. Hij vroeg ons, waarom wij hier waren. Hij beloofde ons een goed woordje te doen en te informeren hoe onze zaak er eigenlijk voor stond. Als wij onschuldig waren, kregen we in ieder geval onze vrij w Wie van drups of populair gezegd van „zuurtjes" houdt, ondervindt een geheel nieuw genot, wanneer hij Rang Cristal fruits proeft. Uw winkelier heeft ze in voorraad. Let op de naam RANG op het beschermend om hulsel van ieder „Rangetje" 950 (thans wonen er amper 800). TOEN DE TUINBOUW. Aan de turfstrooisel-hausse kwam rond 1912 een eind en van die tijd af wordt Helenaveen geleidelijk aan een echt tuindersdorp. De maatschappij had dat al veel eerder voorzien, want in 1887 had zij een ommuurde proeftuin doen aanleggen. Zelfs had zij tuinen voor Westlandse druiven laten aan leggen. Maar de druiven cultuur bezat geen levensvatbaarheid om de eenvoudige reden, dat de druiven slechts zelden rijp werden. Maar goed, om de tuinbouw te stimuleren gaf de maatschappij aan haar arbeiders kleine lapjes grond in pacht, waarop zij groenten voor eigen gerief konden telen. De opzet slaagde, de peelwerkers kregen verstand van het tuinders vak. De meesten hadden grote ge zinnen, zodat al aanstonds een in tensieve bewerking van de bodem mogelijk was. Rond de eeuwwisseling was er in Venlo een tuinbouwveiling tot stand gekomen, die in Duitsland een groot en altijd groeiend afzetgebied had. Helenaveen oriënteerde zich op Venlo en zo ontstond de formidabele stroom van producten die jaar in jaar uit van Helenaveen naar de Venlose Veiling. Over de afgelopen jaren worden de volgende cijfers bekend: 5700. kg peulen, 200.000 kg tuin bonen, 360.000 kg spekbonen, 360.000 kg augurken, met 'n netto-opbrengst van f 448.000. Globaal genomen liggen in Helena veen een tienduizend eenruiters. Onder dat glas worden in het vroege voorjaar o.a. ook de kost bare eerste aardbeien gekweekt. Behalve tuinders telt Heienveen ook een, verhoudingsgewijs geno men, klein percentage boeren, nl. een stuk of vijftien. - De meesten hunner zijn, wat men hier noemt, bouwboeren, dat wil zeggen zij hebben in hoofdzaak akkerland. Een deel is weidebedrijf of nog beter: kaasbedrijf. Dat uitgerekend hier kaasboeren kwamen, valt mee te verklaren uit het feit, dat er oudtijds geen behoorlijke verbin dingen met de melkfabriek beston den. Melk is maar 'zeer beperkt houdbaar, een kaas echter kan een stootje velen. Ook hier enige cijfers. In 1952 werden door Helenaveen aan de melkinrichting te Liessel heid terug. „Dacht u, dat onschuldig zijn, voldoende is om vrij te komen vroeg ik hem. Hij keek peinzend voor zich uit. „De Russen zijn barbaren, ze zijn onontwikkeld" zei hij. „Maar er gens in hen leeft een wazig ver langen naar liefde, waarheid en schoonheid. Soms is dat genoeg om hen menselijk te maken. Kijk om u heen, hoe u leeft als gevan genen Daarmee is toch dit alles hier in tegenspraak. Dat is Rusland, Duitsers zouden de zaak beslist veel regelmatiger behandelen. U zou drie of vier keer per dag op de minuut af uw soep krijgen en u zou in een echte betrouwbare ge vangenis zitten. Ik weet niet, wat- beter is. Er is geen land dat vol maakt is. Maar ik geloof niet, dat Rusland slecht zou zijn. En ik ge loof zeker, dat u vrij komt. De volgende morgen kwam de tolk ons meedelen dat wij vrij waren en naar huis konden gaan. Ik wilde mijn oren niet geloven. „Zijn wij vrij en krijgen we dat ook op papier „Neen, de Russen houden er niet van papiertjes af te geven. Het is genoeg als zij zeggen: U kunt nu gaan Het was ook genoeg voor ons. Het afscheid van de concierge- familie was kort. Nu zij zagen, dat wij weggingen, werden ze heel wat vriendelijker. Ze trachtten hun gedrag goed te praten. Daar rea geerden wij echter niet op. Mijn vrouw gaf de dochter de enige haar nog overgebleven hals doek, ik gaf de concierge de tabak die ik van de wachtmeester had gekregen. Dat was ons gehele ver mogen en hiermede meenden wij hun gastvrijheid te hebben betaald. geleverd 350.000 kg melk voor een bedrag van f 80.000. Dat zijn aanzienlijke getallen als men bedenkt, dat deze melk af komstig is van ruim 200 koeien, Via de veecentrale werden in '51 voor een bedrag van f 109.000 voor de slacht geleverd, nl. 571 varkens, 13 kalveren en 8 koeien. 't Is natuurlijk niet bekend, hoe veel er via de individuele handel aan de markt kwamen. De pluimveehouders leverden in '52 1.802.196 eieren af voor een geldswaarde van f 277.101.14 bruto. Waren eertijds vrijwel alle inwo ners in dienst van de maatschappij thans zijn zij haast allemaal zelf standige tuinders: op gronden overi gens die van de maatschappij moe ten worden gepacht. Het aantal vaste employé's der maatschappij is op de vingers van één hand te tellen. Verbindingen Tuinbouwproducten moeten da gelijks aan de markt komen. De kwestie van een goede verbinding was voor Helenaveen dus van pri mair belang. Eertijds konden de producten per schip en per trein worden vervoerd, maar in onze dagen is het de auto die snelle afzet mogelijk maakt. Maar een vrachtwagen met groente of zacht fruit vraagt een harde, behoorlijke weg. De wegen nu op het grondgebied der maatschappij waren op autovervoer niet berekend, ook de z.g. verharde wegen niet, waarbij nog te bedenken valt, dat deze wegen zomede de talrijke brug gen in Helenaveen veel te lijden kregen van het militair verkeer in 1939 en '40 en dat dit alles letter lijk in puin en spaanders ging, toen de Duitsers en de geallieerden in 1944 in deze omgeving met elkaar slaags raakten. Toen de kruitdamp optrok was er veel menselijk leed geschied in Helenaveen en ook was er dé bron van welvaart, de tuinbouw verstoord óók door de afwezigheid van een ordentelijke verbinding. Dienden vroeger de wegen alleen het belang van de maatschappij, die ook de profijten trok, nu lag de toestand anders, omdat het land verpacht is. Na langdurige onder handelingen met de gemeente Deurne, zijn wegen en kunstwerken overgenomen. En het resultaat daar-' van is deze nieuwe weg, die mede zal werken aan een betere toekomst van dit Peeldorp. 1 Augustus 1903 De vroegere dorpsgenoot Johan Toebosch, onderwijzer te Heijen, slaagde te Arnhem, voor hoofd onderwijzer. -Het festival te Blitterswijckbij het veertigjarig bestaan van „Moed en IJver" slaagde op 25 Juli zeer goed. Er waren 14 muziekgezel schappen van elders. - De stationschef Schmitz, die op 18 Juni twee dames met eigen levensgevaar van de dood redde, ontving een eervolle vermelding met gratificatie van de Directeur- generaal der Spoorwegen. Joh. J. Hulsman, maakt aan de dames van Venray bekend, dat het depot der Almelose Ververij en chemische Wasserij van Gebr. Pal the gevestigd was: Kruissen E 322. 5 Augustus 1893 P. J. Rutten, hoofd van de school te Wanssum slaagde voor akte Engels L.O. Wij namen afscheid van 't oude echtpaar, gingen daarna naar boven naar het postkantoor van Nikolaj. Wij dankten hem voor wat hij voor ons gedaan had. Nikolaj was erg aangedaan bij de gedachte aan ons vertrek. Hij kuste ons van links en van rechts, daarna volgens oud-Russisch ge bruik, kuste hij onze schouders. „Gaat, mijn duifjes, het is goed mogelijk, dat wij elkander nog weer zullen zien, want het leven is een heel raar iets." Op straat zagen wij het bekende beeld. Russische soldaten dreven uitge hongerde in lompen geklede men sen voort. Russische troepen gingen voorbij. De mensen van de GPU gingen van huis tot huis, om er volgens hen, verdachte mensen te arresteren. Bij de dorpspomp stonden vrou wen en kinderen te wachten, op hun beurt voor het water. Bij een straathoek knielden twee vrouwen naast het kreng van een paard. Zij vilden het dier, sneden er vlees uit, onderwijl er aan ruikend of het niet al te bar stonk. Aan hun kleding kon je zien dat zij eens tot de welgestelden hadden behoord. Op een andere straathoek lag het lijk van een man op leeftijd dwars over het trottoir. Op zijn gelaat sporen van kogels. Op zijn borst een papier: „Zo vergaat het de vijanden van het volk Mag niet begraven worden In zijn verstijfde dode hand hield hij een stuk zwart brood. Wonderlijk dat niemand hem dat afgenomen had. Wij stapten huiverend over hem heen en maakten voort, om maar zo gauw mogelijk weg te komen. Ineens stonden we voor een ons De jaarmarkt op 2 Augustus was druk bezocht en de handel was levendig. Aan de lijn stonden ruim 200 stuks hoornvee. Van de biggen besteedde men f 6 a f 10 per stuk. Bij de herstemming van een lid van de Gemeenteraad kreeg J. Loenen te Leunen 147 stemmen„W. van Meijel 117, zodat de heer J. Loenen gekozen was. 8 Augustus 1891 „Recht vroolijk gingen de kermis dagen ten einde". Op de veemarkt van 5 Augus tus waren de prijzen voor biggen f 3 tot f 5, van het hoornvee f 100 tot f 240. P. Heijnemans en echtgenote vierden de 50-jarige bruiloft. 8 Augustus 1903 „De kermis is weer achter de rug". De heer A. Wijnhoven, onder wijzer te Well, slaagde voor de hoofdakte, zo ook de heer L. Meijer, onderwijzer te Overloon. De dubbeltjes draaien we weer een paar maal om, alvorens ze uit te geven. Een grondige reden om alle boodschappen bij Albert Heijn te doen; dan wint U aan kwaliteit en bespaart U op Uw uitgaven. Koffie250 gram 149 Gemalen Zwitserse kaas per baker 50 Daisy's250 gram 25 Engelse Toffee'sper blik 25 Korstjesper pak 25 Fruitdrups3 rollen Vruchtenkoekjes Frisse Drups Zomertoffee's. Vruchtenhagel Ontbijtkoek Limonadesiroop 100 gram 150 gram 100 gram 150 gram per stuk 47-33-25 lies 130-110-89 25 25 25 19 22 BK B0FFIE KOFFIE - de koffie die iedereen zo BS? lekker vindt. alléén verkrijgbaar bij Albert Heijn. GELDERSE HAM, 100 gram49 MAAKT U HET LEVEN GÓEDKOPER! welbekende villa. Een van de populairste toneel speelsters woonde daar met haar man, eveneens toneelspeler. Zij waren onze vrienden. Wij hadden menigmaal bij elkaar gegeten. Thans keken we peinzend naar de half in elkaar gestortte woning. „Wat zou er met hen gebeurd zijn Zouden zij nog leven Het scheen ons toe. dat het huis toch bewoond was, uit een schoor steen steeg rook naar boven. Wij besloten hen even op te zoeken. Na lang kloppen en rammelen opende eindelijk iemand de deur. Ik herkende nauwelijks de eens om haar schoonheid beroemde toneel speelster in de vrouwspersoon, dat in vuile kleren, met verwarde haren en schrikbarend mager, voor ons stond. Zij ook had blijkbaar moeite om ons te herkennen. Maar zelfs na de herkenning bleef zij ons met een lege blik en afgestompte onver schilligheid aanzien. Zij moest wel veel doorgemaakt hebben, dat andermans leed haar in het geheel niet meer deerde. Wij werden ons reeds in dit ogenblik bewust, dat ons bezoek volkomen zinloos was. Thans ondervonden we voor het eerst, hoezeer een zekere „iets" dat society-leven genoemd wordt, volkomen en spoorloos verloren kan gaan. De mens kan zo vervuld raken van de eigen ellende, dat hij niet meer in staat is voor anderen medelijden te gevoelen, Alle vriend schap, liefde en hoogachting houden dan op. Afgunst, haat en leedver maak blijven over. In het beste geval resteert een ijzige onver schilligheid. Deze ongelukkige toneelspeelster was ook één brok onverschilligheid. Later hoorden wij, dat vijftien Russische soldaten haar onteerd hadden. Een nauwelijks verholen angst lag in haar blik. Wij waren immers veel te bekende mensen. Onze tegenwoordigheid kon gevaarlijk zijn. Niettemin noodde zij ons uit, binnen te komen in haar geheel geplunderde kamer. Wij praatten een paar minuten, onderwijl luister de zij verschrikt naar het schieten op straat. Zij hoorde nauwelijks wat wij zeiden. Zij vertelde, dat haar man mee genomen was om te werken. Over ons had zij ook het een en ander vernomen. Een toneelspeler had op straat zich er op beroemd, dat hij onze verblijfplaats in Hidegüt uit gevonden had en ons bij de G.P.U had aangegeven. Thans wisten we eindelijk de oorzaak van onze gevangenneming. Wij hoorden echter niet waarom of hij ons aangegeven had, wat hem daartoe bewogen had. Wij kenden deze toneelspeler slechts opper vlakkig. Nooit hadden wij iets met hem gehad. Hij groette ons steeds vriendelijk en met hoogachting, als we elkaar toevallig ontmoetten. Het was onbegrijpelijk. En hoe vreemd kan het toeval met ons spelen: Toen wij de villa verlieten, hadden we nog geen honderd pas afgelegd, toen wij deze toneelspeler tegenkwamen. Hij haastte zich naar ons toe en groette ons even charmant als vroeger. Hij vertelde, hoe zeer hij met ons te doen had gehad toen hij gehoord had wat ons was over komen. Hij hoopte, dat het nu in orde zou zijn. Wordt vervolgd

Peel en Maas | 1953 | | pagina 1